Zachowanie porządku w lokalu obwodowej komisji wyborczej

Zgodnie z art.40 ust.1 Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (dalej: ordynacji wyborczej)  głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej.

Obwodowa komisja wyborcza

Do zadań obwodowej komisji wyborczej należy:

• przeprowadzenie głosowania w obwodzie;
• czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie głosowania;
• ustalenie wyników głosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej wiadomości;
• przesłanie wyników głosowania do właściwej terytorialnej komisji wyborczej.

Polecamy: RODO dla samorządu i administracji. Wzory dokumentów z objaśnieniami

Pracami obwodowej komisji wyborczej kieruje jej przewodniczący, który wybierany jest na pierwszym posiedzeniu komisji. W razie nieobecności przewodniczącego jego obowiązki pełni zastępca przewodniczącego komisji.

Swoje zadania obwodowe komisje wyborcze wykonują na podstawie regulaminu obwodowych komisji wyborczych stanowiącego załącznik numer 2 do uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 4 września 2006r. w sprawie regulaminów terytorialnych i obwodowych komisji wyborczych powołanych do przeprowadzenia wyborów do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Zgodnie z tym regulaminem, jeżeli określoną sprawę rozstrzyga obwodowa komisja wyborcza, to rozstrzyga ona w obecności co najmniej połowy swojego składu, w tym przewodniczącego lub jego zastępcy.

W zakresie przygotowania i wyposażenia lokalu wyborczego, a także zapewnienia środków łączności i transportu oraz pomocy niezbędnej do pracy komisji, każda obwodowa komisja wyborcza współdziała z wójtem, burmistrzem lub prezydentem miasta.

Na żądanie Państwowej Komisji Wyborczej lub komisarza wyborczego oraz osób upoważnionych przez te organy wyborcze, obwodowa komisja wyborcza udziela informacji o wykonywaniu swoich zadań i udostępnia dokumenty oraz materiały w tym zakresie.

Polecamy: Narodowa loteria paragonowa

Porządek głosowania

Przed rozpoczęciem głosowania obwodowa komisja wyborcza sprawdza, czy urna jest pusta, po czym zamyka ją i opieczętowuje pieczęcią komisji oraz ustala liczbę otrzymanych kart do głosowania. Od chwili opieczętowania aż do zakończenia głosowania urny otwierać nie wolno.

W lokalu wyborczym wydziela się miejsca zapewniające tajność głosowania, w liczbie umożliwiającej wyborcom swobodne korzystanie z nich. Jeżeli idzie o materiały wyborcze, to w lokalu wyborczym umieszcza się tylko urzędowe obwieszczenia wyborcze ewentualnie – jeśli Państwowa Komisja Wyborcza tak postanowi – w lokalu wyborczym oraz w miejscu zapewniającym tajność głosowania może być umieszczona zwięzła informacja o sposobie głosowania właściwym dla przeprowadzanych wyborów. Od chwili rozpoczęcia głosowania aż do jego zakończenia w lokalu wyborczym powinno być obecnych co najmniej trzech członków obwodowej komisji wyborczej, w tym przewodniczący komisji lub jego zastępca. Niedopuszczalne jest doprowadzenie do sytuacji, kiedy w lokalu wyborczym zostaje dwóch lub tylko jedna osoba będąca członkiem obwodowej komisji wyborczej.

Po wejściu do lokalu wyborczego w celu zagłosowania wyborca przed przystąpieniem do głosowania okazuje obwodowej komisji wyborczej dowód osobisty lub inny dokument umożliwiający stwierdzenie jego tożsamości. Uprawniony do głosowania wyborca otrzymuje od komisji kartę do głosowania właściwą dla przeprowadzanych wyborów, która powinna być opatrzona pieczęcią komisji. Następnie wyborca potwierdza otrzymanie karty własnym podpisem w odpowiedniej rubryce spisu wyborców i udaje się do miejsca zapewniającego tajność głosowania, znajdującego się w lokalu wyborczym. Po zagłosowaniu kartę do głosowania wyborca wrzuca do urny (art.45 ordynacji wyborczej). Jedynie wyborcy niepełnosprawnemu, na jego prośbę, może pomagać przy głosowaniu inna osoba, przy czym nie może to być ani członek komisji, ani mąż zaufania (art.46 ordynacji wyborczej).

Niedopuszczalne jest przerywanie głosowania (art.47 ust.1 ordynacji wyborczej). Gdyby wskutek nadzwyczajnych wydarzeń głosowanie było przejściowo uniemożliwione, obwodowa komisja wyborcza może zarządzić jego przerwanie, przedłużenie albo odroczenie do dnia następnego.

Uchwała w tej sprawie powinna być natychmiast podana do publicznej wiadomości i przesłana terytorialnej komisji wyborczej, wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) oraz komisarzowi wyborczemu. W razie przerwania lub odroczenia głosowania komisja zapieczętowuje wlot urny wyborczej i oddaje urnę wraz ze spisem wyborców na przechowanie przewodniczącemu komisji. Pieczęć komisji oddaje się w takim przypadku na przechowanie zastępcy przewodniczącego lub innemu członkowi komisji. W miarę możliwości komisja ustala również liczbę kart niewykorzystanych, umieszcza je w opieczętowanym pakiecie i oddaje na przechowanie przewodniczącemu komisji. Przed ponownym podjęciem głosowania komisja stwierdza protokolarnie, czy pieczęcie na urnie i pakiecie z kartami są nienaruszone.

Czytaj także: Karanie za wykroczenia wyborcze i tryb postępowania

Prawa i obowiązku przewodniczącego komisji w razie zakłócania głosowania

Oprócz praw i obowiązków związanych z kierowaniem pracami obwodowej komisji wyborczej przewodniczący tej komisji odpowiada za utrzymanie porządku i spokoju w czasie głosowania.

Przewodniczący obwodowej komisji wyborczej w celu utrzymania porządku i spokoju w czasie głosowania ma prawo żądać opuszczenia lokalu wyborczego przez osoby:

1) zakłócające porządek i spokój funkcjonowania lokalu wyborczego,

2) prowadzące agitację wyborczą w lokalu wyborczym lub na terenie budynku w którym lokal się znajduje.

Zakłócanie porządku i spokoju funkcjonowania lokalu wyborczego nastąpi na przykład wtedy, gdy w lokalu wyborczym określona osoba lub grupa osób: zacznie się awanturować, głośno lub wulgarnie zachowywać, będzie spożywać alkohol, zacznie niszczyć mienie znajdujące się w lokalu, będzie posługiwać się radioodbiornikiem, telefonem komórkowym lub innym środkiem komunikacji zakłócającym spokój w lokalu wyborczym. Zakłócać spokój funkcjonowania lokalu wyborczego może też dobiegająca spoza tego lokalu muzyka, jeżeli jest tak głośna, że narusza powagę miejsca do głosowania i uniemożliwia odpowiednie skupienie członkom komisji wykonującym w lokalu swoje obowiązki. Oczywiście nie sposób wymienić tu wszystkich wypadków kiedy dojdzie do zakłócania porządku i spokoju funkcjonowania lokalu wyborczego, ale uogólniając można stwierdzić, że na pewno takowe będzie miało miejsce wówczas, gdy dane zachowanie w jakikolwiek sposób będzie utrudniać pracę członkom komisji lub będzie utrudniać głosowanie wyborcom.

Prowadzenie jakiejkolwiek agitacji wyborczej w lokalu oraz na terenie budynku, w którym lokal się znajduje, jest zabronione (art.48 ust.1 ordynacji wyborczej). Agitację wyborczą stanowią wszelkie zachowania członków komitetów wyborczych i partii politycznych ukierunkowane na zjednywanie zwolenników i uzyskanie poparcia dla swoich kandydatów ubiegających się o mandat wyborczy (zob.: F.Rymarz (w:) K.Czaplicki, B.Dauter, A.Kisielewicz, F.Rymarz, „Samorządowe prawo wyborcze. Komentarz”, Dom Wydawniczy ABC 2006r.; tezy nr 2 do art. 65 ordynacji wyborczej). Taką agitacją będzie np. pozostawienie w lokalu wyborczym ulotek wyborczych itp.

Prowadzenie agitacji wyborczej w lokalu wyborczym lub na terenie budynku, w którym lokal się znajduje stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny w wysokości od 20 do 5000 złotych (art.199 ust.1 p.4 ordynacji wyborczej, art.42 §1 kodeksu wykroczeń).

Na żądanie przewodniczącego obwodowej komisji wyborczej, komendant właściwego komisariatu Policji obowiązany jest zapewnić konieczną pomoc dla zakończenia zakłócania porządku i spokoju funkcjonowania lokalu wyborczego tudzież zakończenia agitacji. W szczególności, komendant Policji poleci udać się funkcjonariuszom Policji do lokalu wyborczego w celu usunięcia ujawnionego tam bezprawia i w takim wypadku funkcjonariusze Policji wbrew ogólnemu zakazowi (art.49 ordynacji wyborczej) mają prawo uzbrojeni wejść do lokalu wyborczego.

Mężowie zaufania w lokalu wyborczym

Mężowie zaufania są przedstawicielami list kandydatów na radnych, reprezentującymi ich interesy w czasie głosowania i ustalania wyników głosowania w obwodzie głosowania (art.111 ust.1 ordynacji wyborczej). Mają oni prawo przebywać w lokalu wyborczym podczas wszystkich czynności obwodowej komisji wyborczej.

Przebywając w lokalu wyborczym mężowie zaufania są swego rodzaju obserwatorami, którzy przypatrują się pracy obwodowej komisji wyborczej i mają prawo zwracania w stosowny sposób uwag przewodniczącemu komisji odnośnie dostrzeganych przez siebie ewentualnych nieprawidłowości w ich pracy, a także zawiadamiać terytorialną komisję wyborczą lub komisarza wyborczego o dostrzeżonych nieprawidłowościach. Nie wolno jednak mężom zaufania w jakikolwiek sposób uczestniczyć w wykonywaniu zadań obwodowej komisji wyborczej. W szczególności, niedopuszczalne jest wręczanie mężom zaufania wypełnionych kart do głosowania w czasie liczenia głosów, przekazywanie im zestawień wyników głosowania, czy też zajmowanie przez mężów zaufania w lokalu wyborczym miejsc przeznaczonych dla członków obwodowej komisji wyborczej. Niedopuszczalne jest pomaganie przez mężów zaufania w informowaniu wyborcy o sposobie głosowania nawet wówczas, gdy sam wyborca o to poprosi.

Mężowie zaufania noszą odpowiedni identyfikator, który musi być stosownie wykonany – tak, aby nie stanowił elementu agitacji wyborczej.

W razie gdyby doszło do zakłócania porządku i spokoju funkcjonowania lokalu wyborczego przez obecnego tam męża zaufania, przewodniczący obwodowej komisji wyborczej może zażądać, aby opuścił on lokal wyborczy, a nawet - w razie, gdyby to nie pomogło - zwrócić się o stosowną pomoc w tym przedmiocie do właściwego komendanta komisariatu Policji.

Szczególna ochrona członków obwodowej komisji wyborczej

Osoby wchodzące w skład komisji wyborczych, w tym też obwodowych komisji wyborczych, korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych (art.21 ust.1 ordynacji wyborczej). Oznacza to, że sprawcy niektórych czynów skierowanych przeciwko członkom obwodowych komisji wyborczych mogą odpowiadać za popełnienie przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych (art.222 i nast. kodeksu karnego).

Przestępstwem zagrożonym grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 jest naruszenie nietykalności członka obwodowej komisji wyborczej podczas i w związku z pełnieniem przez niego obowiązków (art.222 §1 k.k.). Karą pozbawienia wolności do lat 3 zagrożone jest wywieranie wpływu na czynności urzędowe członka obwodowej komisji wyborczej z zastosowaniem przemocy lub groźby bezprawnej (art.224 §1 k.k.). Tej samej karze podlega też ten, kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia członka obwodowej komisji wyborczej do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej (np. sprawdzenia tożsamości przed wydaniem karty do głosowania – art.224 §2 k.k.).

Warto wiedzieć, że groźbą bezprawną jest nie tylko wzbudzająca uzasadnioną obawę jej spełnienia groźba popełnienia przestępstwa na szkodę członka komisji lub osoby jemu najbliższej, ale też groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci członka komisji lub jego osoby najbliższej (art.115 §12 k.k.). Groźbą bezprawną jest np. zapowiadanie powiadomienia urzędu skarbowego o rzekomych nadużyciach podatkowych członka komisji, zaś rozgłaszaniem wiadomości uwłaczającej czci  jest np. zagrożenie powiadomieniem większej ilości osób o niemoralnym prowadzeniu się członka komisji. Groźba bezprawna nie musi być skierowana bezpośrednio do pokrzywdzonego członka komisji, ale może być też skierowana do niego za pośrednictwem innych osób. Dla popełnienia przestępstwa z użyciem groźby bezprawnej nie jest konieczne, aby grożący miał realną możliwość spełnienia groźby, a więc dysponował środkami umożliwiającymi jej zrealizowanie, ani nawet to aby rzeczywiście miał zamiar groźbę spełnić. Nie stanowi groźby jedynie taka zapowiedź spowodowania postępowania karnego przeciwko członkowi komisji lub osobie jemu najbliższej, która ma na celu wyłącznie ochronę prawa naruszonego spowodowanym już przestępstwem.

Czytaj także: Wzory protokołów i wytyczne dla komisji wyborczych w uchwałach PKW>>

Skargi na działalność obwodowych komisji wyborczych

Skargi na działalność obwodowych komisji wyborczych badają z zasady terytorialne komisje wyborcze. Terytorialne komisje wyborcze badają każdą skargę niezwłocznie występując o usunięcie stwierdzonych uchybień oraz zawiadamiając pisemnie skarżącego o rozstrzygnięciu i czynnościach podjętych w związku ze skargą. Nie oznacza to, że podjęte przez komisję czynności w każdej sprawie  muszą mieć formę pisemną – uwzględnienie konkretnej skargi może spowodować również telefoniczną interwencję w konkretnej komisji obwodowej, jeśli jest to wystarczające do usunięcia stwierdzonego uchybienia. W takim razie również należy jednak na piśmie zawiadomić skarżącego o sposobie załatwienia sprawy.

Niezależnie od tego, wszelkie skargi na działalność obwodowych komisji wyborczych można kierować do komisarza wyborczego, który – stosownie do art.12 ust.1 p.1 ordynacji wyborczej – sprawuje nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego. Komisarz wyborczy jest pełnomocnikiem Państwowej Komisji Wyborczej wyznaczonym na obszar stanowiący część jednego województwa i w każdym czasie może żądać udzielenia informacji o wykonywaniu zadań przez daną obwodową komisję wyborczą oraz żądać udostępnienia dokumentów i innych materiałów związanych z żądanymi informacjami.

Członkowie komisji wyborczych nie tylko podlegają ochronie przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, ale też ponoszą odpowiedzialność jak funkcjonariusze publiczni (art.21 ust.1 ordynacji wyborczej). W razie przekroczenia umyślnego swoich uprawnień lub niedopełnienia obowiązków i działania przez to na szkodę interesu publicznego lub prywatnego członek obwodowej komisji wyborczej podlega odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art.231 §1 k.k. Nawet nieumyślne zachowanie sprawcy stanowi przestępstwo, jeśli wyrządza on istotną szkodę (art.231 §3 k.k.).

Ponadto, członkowie komisji mogą ponosić odpowiedzialność karną za przestępstwa przeciwko wyborom (rozdział XXI kodeksu karnego). Przestępstwem jest np. dopuszczenie się nadużycia lub dopuszczenie do nadużycia przy przyjmowaniu lub obliczaniu głosów (art. 248 k.k.). Zgodnie z art. 249 k.k. karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 podlega między innymi ten, kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem przeszkadza swobodnemu wykonywaniu prawa do głosowania lub głosowaniu lub obliczaniu głosów. Tej samej karze podlega też ten, kto umyślnie wywiera wpływ - przemocą, groźbą bezprawną lub przez nadużycie stosunku zależności - na sposób głosowania osoby uprawnionej albo zmusza ją do głosowania lub powstrzymania się od głosowania. Przestępstwem jest również zapoznanie się z treścią głosu wyborcy z naruszeniem przepisów o tajności głosowania lub wbrew woli głosującego, grozi za to kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ponoszenie odpowiedzialności przez członków komisji wyborczych w taki sposób jak to dotyczy funkcjonariuszy publicznych powoduje, że osoby wchodzące w skład komisji wyborczych nie ponoszą odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności wyborczych. W myśl art. 417 §1 kodeksu cywilnego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego albo inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Z przepisu tego wynika, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za działalność funkcjonariusza publicznego, która polega na wykonywaniu czynności o charakterze władczym (A.Kisielewicz (w:) K.Czaplicki, B.Dauter, A.Kisielewicz, F.Rymarz, „Samorządowe prawo wyborcze. Komentarz”, Dom Wydawniczy ABC 2010r.; tezy nr 2 do art. 21 ordynacji wyborczej).

mgr Sebastian Kowalski - sędzia Sądu Rejonowego w Wałbrzychu,
doktorant w Katedrze Kryminologii i Prawa Karnego Gospodarczego
Uniwersytetu Wrocławskiego