BHP w urzędzie

Promocja: Jak wypowiadać umowy o pracę. Procedura i wzory dokumentów

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.) posługuje się takimi określeniami, jak: „pracownicy zarządzający, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy”, „osoba lub organ zarządzający za pracodawcę jednostką organizacyjną”, „osoby zarządzające, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy”, „kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych” czy „osoby kierujące pracownikami”. Z kolei w ustawie z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (dalej u.z.z.) używa się określenia „kadra kierownicza”, przez którą należy rozumieć osoby kierujące jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców albo osoby wchodzące w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy, a także inne osoby wyznaczone do dokonywania za pracodawcę czynności w sprawach dotyczących prawa pracy (art. 32 ust. 5 u z.z.). Zgodnie z przepisami Działu VI k.p., „ilekroć w przepisach tego działu jest mowa o pracownikach zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy – należy przez to rozumieć pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych” (art. 128 § 2 pkt 2 k.p.). Żaden z przepisów nie definiuje jednak pojęcia „osoby kierującej pracownikami”.

Kto jest osobą kierującą pracownikami

Największe znaczenie w zakresie przypisania danej osobie roli i tym samym obowiązków kierowniczych jest rzeczywista funkcja, jaką pracownik pełni. Może nią więc być: dyrektor, naczelnik wydziału, kierownik komórki organizacyjnej urzędu, ich zastępcy, kierownik jednostki organizacyjnej, kierownik zespołu pracowniczego, pracownik zatrudniony na stanowisku, na którym przydano mu do pomocy w wykonaniu zleconych zadań innych pracowników i uczyniono go odpowiedzialnym za wykonanie zleconych prac i nadzór nad przestrzeganiem przepisów i zasad bhp. Nie ma znaczenia nazwa stanowiska, choć w większości przypadków jest ona adekwatna do pełnionej roli kierownika i powszechnie stosowana. Jeśli osoba wydaje polecenia, organizuje pracę innych pracowników, nadzoruje jej wykonanie, czyli w rzeczywisty sposób „kieruje pracownikami”, wówczas należy przypisać jej rolę osoby kierującej pracownikami, bez względu na nazwę stanowiska pracy. Pracownik może więc tytularnie nie pełnić funkcji kierowniczej, ale w świetle przepisów prawa pracy będzie on osobą kierującą pracownikami. Przykładem takich osób mogą być inspektorzy, którym powierzono stosowny zakres obowiązków (np. zastępstwo w czasie nieobecności kierownika referatu), intendentka w przedszkolu czy konserwator, który ma pomocnika. Często kwestie kierownictwa, podporządkowania oraz relacji pracowniczych rozstrzygają dokumenty określające strukturę organizacyjną urzędu.

Znajduje to odzwierciedlenie w linii orzeczniczej, m.in. w wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 11 lutego 2016 r. (sygn. akt IV Ka 1028/15) „Sąd I instancji nie uwzględnił bowiem, że dla objęcia osoby kierującej pracownikami obowiązkami w sferze BHP, w rozumieniu art. 212 k.p., nie jest konieczna żadna wyjątkowa forma, w szczególności obowiązki te nie muszą stanowić treści umowy o pracę lub innego źródła stosunku pracy, na podstawie którego osoba kierująca pracownikami jest zatrudniona, nie muszą także być włączone do zakresu czynności. Sam fakt pełnienia wobec pracowników funkcji kierowniczych czyni te osoby, jako osoby kierujące pracownikami, podmiotami obowiązków wymienionych w art. 212 k.p. Stąd też pracownik, któremu powierzono kierowanie pracą innych, z samej istoty sprawowanej funkcji jest zobowiązany do stałego czuwania nad tym, aby praca podległych mu pracowników przebiegała zgodnie z przepisami lub zasadami bhp”.

Decydującym czynnikiem stanowiącym, czy ktoś jest osobą kierującą pracownikami w świetle przepisów prawa pracy, jest fakt odpowiedzialności tej osoby za przestrzeganie zasad bhp przez pracowników, którymi kieruje.

Dwa oblicza stanowiska kierownika

Osoba kierująca pracownikami także jest pracownikiem. Mają więc do niej zastosowanie podstawowe przepisy dotyczące wszystkich pracowników, nakazujące:

1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy

– art. 211 k.p.

Wyróżniając grupę osób kierujących pracownikami, ustawodawca powierzył jej pewne szczególne, dodatkowe obowiązki, nakazując chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki oraz:

1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami

– art. 212 k.p.

Materialny i niematerialny charakter odpowiedzialności pracodawcy

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy (art. 207 k.p.). Obowiązek ten ma charakter zarówno majątkowy, jak i niemajątkowy.

Majątkowy charakter przejawia się m.in. w:

● zobowiązaniu do ponoszenia kosztów związanych z badaniami lekarskimi i szkoleniami bhp,

● przystosowaniu stanowiska pracy do warunków ergonomii,

● zapewnieniu odpowiednich środków ochrony indywidualnej i zbiorowej pracowników,

● zapewnieniu odpowiednich warunków pracy (oświetlenie, ogrzewanie, wentylacja, ograniczenie hałasu itp.).

Niemajątkowy charakter odpowiedzialności ma charakter techniczno-organizacyjny i sprowadza się m.in. do:

● kontroli warunków pracy,

● nadzoru nad przestrzeganiem przepisów i zasad bhp,

● organizacji stanowiska pracy,

● czuwania nad stanem urządzeń itp.

Jest to zgodne z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 9 maja 2013 r. (sygn. akt III APa 1/2013).

---

Szkolenia bhp

Szkolenie okresowe mają na celu zapoznanie pracowników z nowymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto pozwalają pracownikom uzupełnić swoją wiedzę i umiejętności z zakresu bhp.

Zobowiązane do odbycia szkolenia są m.in. osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści (§ 14 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; dalej: rozp. szkol. bhp). Rozporządzenie posługuje się terminem „w szczególności”, a więc jest to katalog otwarty. Oznacza to, że każda osoba uznana za kierującą pracownikami powinna taki rodzaj szkolenia odbyć.

Pierwsze szkolenie okresowe pracodawców oraz pracowników zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych powinno się odbyć w terminie do sześciu miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku i powinno być powtarzane w okresie co najmniej pięciu lat.

Instruktaż stanowiskowy

Wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca przeprowadza instruktaż stanowiskowy:

● nowo przyjętych pracowników,

● pracowników na stanowiskach, na których wprowadzono zmianę warunków techniczno-organizacyjnych,

● pracowników przeniesionych na inne stanowisko pracy, na którym występują czynniki szkodliwe lub niebezpieczne.

Warunkiem prowadzenia instruktażu jest posiadanie przez te osoby odpowiednich kwalifikacji i doświadczenia zawodowego, a także przeszkolenia w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. (§ 11 rozp. szkol.bhp).

Odpowiedzialność karna

Osoba kierująca pracownikami podlega odpowiedzialności porządkowej (upomnienie lub nagana), wykroczeniowej oraz karnej.

● „Kto będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł. Mandat karny nakładany jest przez inspektora pracy lub też na jego wniosek kierowany jest wniosek do sądu o ukaranie osoby winnej”. (art. 283 § 1 k.p.)

● „Kto będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca działa w sposób nieumyślny podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Karą nie jest zagrożony sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo”. (art. 220 Kodeksu karnego)

Naruszenie przez pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym przepisów (zasad) bezpieczeństwa i higieny pracy, zwłaszcza w sposób prowadzący do zagrożenia życia lub zdrowia podwładnych, może być przyczyną uzasadniającą rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. – ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych.

PODSTAWY PRAWNE

● art. 128 § 2 pkt 2, art. 207, art. 211, art. 212, art. 283 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2255)

● art. 220 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1137; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2138)

● art. 32 ust. 5 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881)

● § 11, § 14 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860; ost. zm. Dz.U. z 2007 r. nr 196, poz. 1420)

AGNIESZKA MAKOSZ

prawnik, wykładowca tematyki prawa i postępowania administracyjnego