Jak realizować zadania publiczne po likwidacji zakładów budżetowych

Nowe przepisy o finansach publicznych określają katalog zadań własnych samorządów, które będą mogły być realizowane przez zakłady budżetowe. Należą do nich zadania dotyczące:

• gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi,

• dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

• wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

• lokalnego transportu zbiorowego,

• targowisk i hal targowych,

• zieleni gminnej i zadrzewień,

• kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

• utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym zwłaszcza prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania,

• cmentarzy

– art. 14 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

Zakłady budżetowe, które wykonują inne zadania komunalne, muszą zostać zlikwidowane do 31 grudnia 2010 r. (art. 87 ust. 1 pkt 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych). Jednak zadania realizowane przez likwidowane zakłady budżetowe nadal muszą być wykonywane. Samorządy powinny więc zdecydować, w jakiej formie chcą świadczyć te usługi po 1 stycznia 2011 r. Od tego, jaką formę wybiorą, zależy tryb powierzenia zadań podmiotom realizującym usługi komunalne.

Czytaj także: Wydatki strukturalne w zakładzie budżetowym – pytania i odpowiedzi >>

Formy prowadzenia gospodarki komunalnej

Zadania publiczne mogą być wykonywane:

1) samodzielnie przez jednostkę samorządu terytorialnego,

2) za pośrednictwem zakładu budżetowego,

3) w formie spółki komunalnej,

4) poprzez powierzenie ich osobom fizycznym i prawnym.

Tryb powierzenia zadań publicznych zależy od rodzaju podmiotu, który je realizuje. Może się to odbywać:

1) w drodze przetargu,

2) bezpośrednio.

Przetarg może być stosowany w przypadku każdej formy prowadzenia zadań publicznych, ale jest konieczny zawsze wtedy, gdy samorząd chce powierzyć świadczenie usług firmom komercyjnym. Możliwość bezpośredniego powierzania zadań publicznych jest natomiast ograniczona. Oczywiście, nie trzeba przeprowadzać przetargu w sytuacji, gdy samorząd sam świadczy usługi komunalne. Bez przetargu można zlecać zadania także zakładom budżetowym. W obu przypadkach nie ma kontrowersji dotyczących bezpośredniego zlecania. Jednak, część zakładów budżetowych musi być zlikwidowana do końca 2010 r., a ich zadania przydzielone innym podmiotom. Najprawdopodobniej często będą to spółki komunalne. A w ich przypadku możliwość bezpośredniego powierzenia zadań publicznych uzależniona jest od spełnienia kilku warunków.

Powierzanie zadań spółkom komunalnym

Spółkom komunalnym można powierzać zadania publiczne bezpośrednio tylko w przypadku, gdy spełniają one warunki pozwalające uznać je za podmiot wewnętrzny samorządu, tzn.:

• spółka w 100% należy do samorządu,

• samorząd kontroluje spółkę w taki sam sposób, jak swoje jednostki organizacyjne,

• działalność spółki musi być prowadzona w przeważającej części na rzecz samorządu, który jest jej właścicielem.

– Spółki, w których inne podmioty mają udziały, nawet kilkuprocentowe, nie mogą być uznane za podmiot wewnętrzny – informuje Magdalena Zabłocka z kancelarii „Domański Zakrzewski Palinka”. – Warto także ograniczyć działalność spółki komunalnej do terenu samorządu, który jest jej właścicielem, oraz zakres działalności do sfery, dla której została powołana.

Ograniczone są także możliwości przekazywania spółkom komunalnym środków publicznych.

– Tylko rekompensaty, wypłacane spółkom komunalnym spełniającym kryteria ALTMARK, nie wymagają notyfikacji w KE – mówi Aleksandra Auleytner z kancelarii „Domański Zakrzewski Palinka”.

Kryteria ALTMARK odnoszące się do spółki to m.in.:

1) musi spełniać obowiązki służby publicznej,

2) parametry ustalania wynagrodzenia muszą być ustalane z wyprzedzeniem, w sposób obiektywny i przejrzysty,

3) powinna być wybierana w drodze przetargu, a jeżeli tak nie jest, to rekompensata za świadczenie niedochodowych usług publicznych powinna być wyliczona na podstawie analizy kosztów z uwzględnieniem rozsądnego zysku.

Warunki dokapitalizowania spółki

Każde przekazanie środków podmiotom świadczącym usługi komunalne z budżetu publicznego (samorządowego) może być uznane za pomoc publiczną.

– Tam, gdzie powierzenie zadań odbywa się bez przetargu, zawsze można to uznać za pomoc publiczną. Pytanie tylko, czy jest to pomoc dozwolona, czy niedozwolona – twierdzi Aleksandra Auleytner. – Jeżeli pomoc publiczna jest dozwolona, to nie ma obowiązku jej notyfikacji w KE.

W przypadku obowiązkowej likwidacji zakładu budżetowego i przekazania jego zadań spółce komunalnej może się okazać, że samorząd będzie musiał ją dokapitalizować. Każde dokapitalizowanie spółki komunalnej musi jednak być notyfikowane w KE, chyba że warunki wniesienia przez samorząd kapitału do spółki komunalnej odbędą się na zasadach, które mógłby przyjąć prywatny inwestor. Żeby sprawdzić, czy tak jest, należy przeprowadzić test prywatnego inwestora.

– Komisja Europejska oczekuje przeprowadzenia testu prywatnego inwestora za każdym razem, gdy samorząd dokapitalizowuje spółkę. Po to, by stwierdzić, czy występuje w tych transakcjach pomoc publiczna – tłumaczy Aleksandra Auleytner.

Niestety, test prywatnego inwestora jest kosztowny, nie ma też zbyt dużo wyspecjalizowanych firm, które mogą go zrobić poprawnie. Jednak nie ma innego narzędzia, które by umożliwiło stwierdzenie, czy podwyższenie kapitału spółki jest pomocą publiczną.

– Zawsze lepiej zrobić test prywatnego inwestora, nawet jeżeli nie będzie on wykonany profesjonalnie, niż nie zrobić. W razie kontroli KE, która zazwyczaj odbywa się wiele lat po transakcji, brak testu spowoduje natychmiast konieczność zwrotu przez spółkę niedozwolonej pomocy publicznej. W sytuacji gdy test został przeprowadzony, nawet jeżeli nie był do końca prawidłowy, KE trudno będzie udowodnić, że posłużono się niewłaściwymi danymi – przekonuje Aleksandra Auleytner.

 Czytaj także: Skutki likwidacji gospodarstwa pomocniczego >>

SŁOWNICZEK

Test prywatnego inwestora jest instrumentem służącym do stwierdzenia, czy dane działanie państwa lub samorządu stanowi pomoc publiczną. Przeprowadza się go, udzielając odpowiedzi na pytanie, czy podmiot publiczny, np. dokapitalizowując spółkę komunalną, zachowuje się jak prywatny inwestor, motywujący swe działania chęcią osiągnięcia zysku. Jeżeli tak, to o pomocy publicznej nie może być mowy.

Wioletta Kępka

Podstawy prawne:

• Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240)

• Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1239)