Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce – czym jest, co zawiera. Co nowego w 2024 roku?

• Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Najnowsze wpisy
• Czym jest Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego

Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Najnowsze wpisy

W 2024 roku na tę Listę wpisano następujące pozycje:
Pochód inauguracyjny Uniwersytetu Jagiellońskiego
Procesja z figurami podczas odpustu św. Rocha w Dobrzeniu Wielkim
Święto Ogniowe w Żorach
Warszawska pielgrzymka piesza na Jasną Górę
Pokłony feretronów podczas pielgrzymek na Kalwarię Wejherowską
Zabawkarstwo drewniane ośrodka Łączna - Ostojów
Tradycja wykonywania palm wielkanocnych Kurpiów Puszczy Zielonej
Oklejanka kurpiowska z Puszczy Białej

Warszawska Pielgrzymka Piesza na Jasną Górę – to tradycja pieszego pielgrzymowania z Warszawy na Jasną Górę, która sięga XVIII wieku. Pielgrzymowanie rozpowszechniło się w trudnych czasach stopniowej utraty niepodległości Rzeczypospolitej w XVIII wieku, zaś w okresie zaborów stało się symbolem wierności i wdzięczności wobec Matki Bożej Częstochowskiej.

"Pokłony feretronów podczas pielgrzymek na Kalwarię Wejherowską, precyzyjnie wykonane przez grupy obraźniczek i obraźników, stanowią nie tylko wyraz oddania czci Bogu, lecz ukazują także jedność i tożsamość społeczności kaszubskiej. Uroczysty charakter rytuału podkreślają zdobione kaszubskim haftem stroje obraźniczek oraz muzyka orkiestry" - czytamy na stronie resortu kultury.

Ponadto do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego został wpisany konkurs "Palma Kurpiowska" w Łysych. "Wicie palm jest jednym z symboli kultury kurpiowskiej, zaś sam trwający już ponad 50 lat zwyczaj organizowania konkursu uznawany jest za jedno z najważniejszych wydarzeń społeczno-kulturalnych w regionie. Co roku w Niedzielę Palmową do Łysych przyjeżdżają liczne rzesze turystów, aby podziwiać piękne puszczańskie palmy, sięgające nawet do 5m wysokości" - napisano w komunikacie MKiDN. 

Do II wojny światowej na terenie Puszczy Białej jajka barwiło się w naturalnych wywarach, np. z łupin cebuli czy liści czerwonej kapusty. Popularne były również “piski” wykonywane metodą batikową. Jednak już od początku XX wieku zaczęły pojawiać się pisanki zwane oklejankami, początkowo w grupie pułtuskiej, a następnie w innych miejscach regionu. 
Jako główny materiał zdobniczy służy elastyczne włókno sitowia (tzw. dusza), zbierane jesienią na puszczańskich łąkach. Kolorowy akcent oklejankom nadaje włóczka, pochodząca ze zniszczonych kiecek lub fartuchów gospodyń. Dzięki nim oklejanki zdobne są w tradycyjne kurpiowskie kolory: czerwony, biały, czarny i charakterystyczny zielony. Zdobi się wydmuszki jajek kurzych i gęsich, które zbierane są przez cały rok. Natomiast do klejenia używa się kleju z mąki żytniej, tzw. klajstra.

Prace zdobnicze rozpoczynają się zaraz po Nowym Roku. Przed oklejaniem rdzeń sitowia zawijany jest na kilka godzin w wilgotną ściereczkę, aby dusza odzyskała elastyczność. Również włóczka jest odpowiednio przygotowywania – przed użyciem należy sparzyć ją wrzątkiem, dla zwiększenia objętości. Ta technika sprawia, że pisanki mają wypukłą fakturę oraz unikalny motyw zdobniczy, możliwy do uzyskania dzięki wykorzystanemu materiałowi.

Pisanka wykonywana jest etapami, pokrywając całą skorupkę jajka rdzeniem sitowia i włóczką. Najpierw podstawa i góra wydmuszki (okrągłe ślimaczki), następnie wykonuje się boki, niejako przepoławiając wydmuszkę. Kolejny etap to nakładanie wzoru, który jest inspirowany haftem kurpiowskim z Puszczy Białej. Charakterystyczne dla tego regionu są ornamenty spiralne, łączone falistymi liniami.

Umiejętność wytwarzania drewnianych zabawek na terenie ośrodka Łączna-Ostojów sięga drugiej połowy XIX wieku. W okresie międzywojennym zabawki zyskały popularność na targach, a ich produkcja stała się coraz bardziej zróżnicowana, obejmując takie formy jak: konie na biegunach, kołyski czy taczki. W czasie II wojny światowej pojawiły się nowe wzory – ruszające skrzydłami ptaki i motyle oraz karuzele z obracającymi się figurkami. Ośrodek zabawkarski Ostojów-Łączna wyróżnia się specyficznym stylem o znaczeniu kulturowym i historycznym dla regionu.

Wyjątkowego artystycznego charakteru palmom wielkanocnym Kurpiów Puszczy Zielonej nadaje realistyczne odwzorowanie natury. Kwiaty układane są warstwowo, zgodnie z naturalną kolejnością kwitnienia, unikając mieszania różnych gatunków na jednym poziomie. W tradycyjnych palmach nie może zabraknąć kolorów" zielonego (nadzieja), fioletowego (oczekiwanie na dobro), czerwonego (miłość), żółtego (słońce), różowego (niewinność i nadzieja), niebieskiego (siła i niebo) oraz białego (niewinność, czystość i życie bez grzechu). Palmy są często dziełem przygotowywanym przez rodziny lub całe społeczności. Osiągają wysokość od 1 do 8 metrów.

 

Czym jest Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego

Jak czytamy na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa, ratyfikowana przez Polskę Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 r. nakłada na Państwa-Strony obowiązek inwentaryzacji przejawów tego dziedzictwa znajdujących się na ich terytoriach zgodnie z zaleceniami i standardami Konwencji. ma charakter informacyjny i stanowi realizację tego wymogu poprzez dokumentację żywego niematerialnego dziedzictwa naszego kraju.

MKiDN zachęca wszystkie środowiska związane z praktykowaniem tradycji, zwyczajów, obyczajów, wykonywaniem tradycyjnego rzemiosła i rękodzieła, kultywujące pamięć historyczną, przechowujące wiedzę tradycyjną i wierzenia, zajmujące się tradycjami muzycznymi, widowiskowymi, językowymi i wszelkimi innymi przejawami usankcjonowanej tradycją działalności człowieka - do zgłaszania tych zjawisk do wpisu na Krajowa listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Wniosek należy wysłać pocztą lub złożyć osobiście w Kancelarii Narodowego Instytutu Dziedzictwa pod adresem: ul. M. Kopernika 36/40, 00-924 Warszawa.

 Obecnie na liście znajduje się 93 wpisów. Na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa znajdziemy dokładniejszy opis poszczególnych wpisów.

1. Rusznikarstwo artystyczne i historyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej
2. Szopkarstwo krakowskie
3. Pochód Lajkonika
4. Flisackie tradycje w Ulanowie
5. Procesja Bożego Ciała w Łowiczu
6. Język esperanto jako nośnik kultury esperanckiej
7. Umiejętność wytwarzania instrumentu i praktyka gry na kozie (dudach podhalańskich)
8. Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej
9. Sokolnictwo - żywa tradycja
10. Polskie tańce narodowe
11. Uroczystości odpustowe ku czci Św. Rocha z błogosławieństwem zwierząt w Mikstacie
12. Tradycyjna technika ludwisarska stosowana w ludwisarni Felczyńskich w Taciszowie
13. Gwara warmińska jako nośnik tradycji ustnych
14. Przywołówki dyngusowe w Szymborzu
15. Zabawkarstwo żywiecko-suskie
16. Bartnictwo
17. Perebory – nadbużańskie tradycje tkackie
18. Krakowska koronka klockowa
19. Tradycje kulturowe Biskupizny
20. Kolędowanie dziadów noworocznych na Żywiecczyźnie
21. "Turki" Grodziskie
22. Tradycje wytwarzania koronki koniakowskiej
23. Tradycje dudziarskie w Wielkopolsce
24. Umiejętność wyplatania kosza „kabłącoka” w Lucimi na Radomszczyźnie
25. Tradycje weselne z Szamotuł i okolic
26. Wyścigi kumoterek
27. Umiejętność gry na dudach żywieckich oraz sposób ich wytwarzania
28. Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu
29. Gajdy - umiejętność wytwarzania instrumentu i praktyka gry
30. Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku
31. Plecionkarstwo w Polsce
32. Tradycje kulturowe Bambrów Poznańskich
33. Kroszonkarstwo opolskie
34. Umiejętność ręcznego malowania wzoru opolskiego
35. Zwyczaj wodzenia niedźwiedzia na Śląsku Opolskim
36. Polonez – taniec polski
37. Kaszubska Gwiôzdka
38. Wycinankarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej
39. Krzyżoki w Borkach Małych
40. Babski comber na Śląsku Opolskim
41. Procesja Bożego Ciała z tradycją układania kwietnych dywanów w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce
42. Pisanie pisanek techniką batikową na Śląsku Opolskim
43. Zwyczaj dunajowania w Łukowej i okolicach
44. Tradycyjne święcenie pokarmów w Dąbrowie Chotomowskiej
45. Wysiewanie serc i krzyży na polach w okolicach Strzelec Opolskich
46. Wypiek byśków i nowych latek Kurpiów Puszczy Zielonej
47. Carillonowa muzyka w Gdańsku
48. Chodzenie z kozą na Kujawach
49. Hafciarstwo z nadwiślańskiego Urzecza
50. Bziuki – wielkanocny zwyczaj dmuchania ogni w Koprzywnicy
51. Umiejętność wytwarzania czepców warmińskich
52. Tradycyjne szkutnictwo Pucka
53. Brodacze ze Sławatycz – zwyczaj pożegnania starego roku
54. Tradycje kulturowe Bukówca Górnego
55. Demoscena – kultura twórców dem
56. Bursztyniarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej
57. Snutka golińska – hafciarstwo południowej Wielkopolski
58. Hafciarstwo kurpiowskie z Puszczy Białej

59. Krzyżyki z palmy wielkanocnej – zwyczaj z terenów Opolszczyzny

60. Wielkanocne procesje konne na Górnym Śląsku

61. Barbórka górników węgla kamiennego w Wałbrzychu

62. Skubanie pierza na Śląsku Opolskim

63. Bacowanie

64. Tkanie rękawic furmańskich przez Czarnych Górali

65. Koszyk wikowy – tradycja wyplatania w gminie Ciężkowice

66. Wyplatanie z korzeni świerkowych w Beskidzie Śląskim

67. Tradycje Barbórkowe oraz kult Św. Kingi wśród górników solnych kopalni w Bochni i Wieliczce

68. Zwyczaje związane z kultem Św. Barbary oraz tradycje górników kruszcowych na ziemi tarnogórskiej

69. Tradycje kulturowe górniczych orkiestr dętych z Górnego Śląska

70. Bobowska koronka klockowa

71. Plecionkarstwo na Śląsku Opolskim

72. Zielarstwo i ziołolecznictwo na Śląsku Opolskim

73. Tradycje hafciarskie w Dobrzeniu Wielkim

74. Tradycja wykonywania, ubierania i noszenia żywieckiego stroju mieszczańskiego

75. Tradycje flisackie na Dunajcu w Pieninach

76. Tradycje rzeźbiarskie ośrodka w Kutnie

77. Hafciarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej

78. Garncarstwo w Medyni Głogowskiej, Medyni Łańcuckiej, Pogwizdowie i Zalesiu

79. Barabanienie wielkanocne w Iłży

80. Wyplatanie koron żniwnych w Gogolinie

81. Wawrzyńcowe hudy

82. Hafciarstwo kaszubskie

83. Cymbały - umiejętność budowania i praktyka gry w Polsce południowo-wschodniej

84. Tkactwo dwuosnowowe powiatu węgrowskiego

85. Tradycyjna hodowla i loty gołębi pocztowych

86. Pochód inauguracyjny Uniwersytetu Jagiellońskiego

87. Procesja z figurami podczas odpustu św. Rocha w Dobrzeniu Wielkim

88. Święto Ogniowe w Żorach

89. Warszawska pielgrzymka piesza na Jasną Górę

90. Pokłony feretronów podczas pielgrzymek na Kalwarię Wejherowską

91. Zabawkarstwo drewniane ośrodka Łączna - Ostojów

92. Tradycja wykonywania palm wielkanocnych Kurpiów Puszczy Zielonej

93. Oklejanka kurpiowska z Puszczy Białej