Jak zorganizować sieć przedszkoli w gminie

Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.) umożliwia zakładanie i prowadzenie placówek przedszkolnych przez: jednostki samorządu terytorialnego, osoby prawne oraz osoby fizyczne. Samorządy mogą prowadzić tylko placówki publiczne. Natomiast pozostałe podmioty mogą zakładać zarówno przedszkola publiczne, jak i niepubliczne. Z tym że sieć prowadzonych przez gminę przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach ustala rada gminy. Sieć musi być ustalona tak, aby wszystkie dzieci zamieszkałe na terenie gminy miały możliwość spełnienia obowiązku przygotowania przedszkolnego, a droga z domu do najbliżej placówki nie przekraczała 3 km. Jeśli droga jest dłuższa, gmina musi zapewnić bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu dziecka albo zwrócić koszty przejazdu dziecka i opiekuna publicznymi środkami transportu. Ponadto zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, w tym z oddziałami integracyjnymi, oraz przedszkoli specjalnych należy do zadań własnych gminy. Oznacza to, że jest ono finansowane z własnych dochodów samorządu.

Placówki publiczne i niepubliczne

Przedszkole publiczne:

• prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie co najmniej podstawy programowej wychowania przedszkolnego,

• przeprowadza rekrutację na zasadzie powszechnej dostępności,

• zatrudnia nauczycieli posiadających określone kwalifikacje.

Przedszkole niepubliczne może:

• pobierać opłaty od rodziców nawet za zajęcia obejmujące podstawę programową,

• określać warunki rekrutacji.

Oznacza to, że nie musi przeprowadzać rekrutacji na zasadzie powszechnej dostępności. Jednak nauczyciele także w przedszkolach niepublicznych muszą mieć kwalifikacje, takie jak nauczyciele w przedszkolach publicznych. Również dyrektorem przedszkola może zostać tylko osoba spełniająca określone kwalifikacje.

Zgłaszanie placówek do ewidencji

Założenie placówki publicznej przez osobę prawną, inną niż jednostka samorządu terytorialnego, lub osobę fizyczną wymaga zezwolenia właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego, której zadaniem jest zapewnienie prowadzenia placówek publicznych danego typu - wydanego po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty. Wniosek o udzielenie zezwolenia łącznie z projektami aktu założycielskiego i statutu powinien być złożony nie później niż do 30 września roku poprzedzającego rok, w którym ma nastąpić uruchomienie placówki. Termin ten może zostać przedłużony za zgodą odpowiednio organu jednostki samorządu terytorialnego. Szczegółowe zasady i warunki udzielania i cofania zezwolenia na założenie placówki publicznej przez osobę prawną lub osobę fizyczną zawiera rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu z 4 marca 2004 r. (Dz.U. nr 46, poz. 438).

Natomiast osoby prawne i fizyczne mogą zakładać przedszkola niepubliczne po uzyskaniu wpisu do ewidencji prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego zobowiązaną do prowadzenia placówek publicznych.

Oznacza to, że wpisu dokonuje gmina, na której terenie placówka niepubliczna ma być prowadzona. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty zgłoszenie placówki niepublicznej powinno zawierać:

• oznaczenie osoby zamierzającej prowadzić placówkę, jej miejsca zamieszkania lub siedziby;

• określenie odpowiednio typu i rodzaju placówki oraz daty rozpoczęcia jej funkcjonowania;

• wskazanie miejsca prowadzenia placówki oraz informację o warunkach lokalowych zapewniających:

- możliwość prowadzenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych,

- realizację innych zadań statutowych,

- bezpieczne i higieniczne warunki nauki i pracy, zgodnie z odrębnymi przepisami;

• statut;

• dane dotyczące kwalifikacji pracowników pedagogicznych i dyrektora, przewidzianych do zatrudnienia w placówce.

Jeżeli organem prowadzącym przedszkole będzie stowarzyszenie lub fundacja, urząd gminy może zażądać przedstawienia aktualnego wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, statutu stowarzyszenia lub fundacji oraz uchwały powołującej przedszkole. Z kolei osoba prywatna musi mieć zaświadczenie o wpisie do ewidencji podmiotów gospodarczych, regon, NIP itd.

Miejsce prowadzenia placówki, czyli to, w którym będą prowadzone zajęcia, powinno być zgodne z gminnym planem zagospodarowania przestrzennego, o ile plan miejscowy przewiduje tego rodzaju ustalenia o przeznaczeniu i zasadach zagospodarowania terenów. Ponadto lokal zapewniać ma bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Oznacza to, że pomieszczenie, w którym będą się odbywać zajęcia, musi spełniać wymagania określone przepisami budowlanymi, sanitarnymi i przeciwpożarowymi dotyczącymi obiektów przeznaczonych do zbiorowego przebywania i żywienia dzieci.

WYMAGANIA DLA DYREKTORÓW I NAUCZYCIELI PRZEDSZKOLI

Funkcja dyrektora przedszkola może być powierzona nauczycielowi mianowanemu lub dyplomowanemu, który:

• ukończył studia wyższe magisterskie i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym przedszkolu;

• ukończył studia wyższe lub studia podyplomowe z zakresu zarządzania albo kurs kwalifikacyjny z zakresu zarządzania oświatą, prowadzony zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli;

• posiada co najmniej pięcioletni staż pracy pedagogicznej na stanowisku nauczyciela lub pięcioletni staż pracy dydaktycznej na stanowisku nauczyciela akademickiego;

• w okresie pięciu lat bezpośrednio przed powierzeniem stanowiska dyrektora uzyskał co najmniej dobrą ocenę pracy w przedszkolu, szkole lub placówce, a w przypadku nauczyciela akademickiego - pozytywną ocenę pracy w okresie ostatnich czterech lat pracy w szkole wyższej, jeżeli stanowisko dyrektora obejmuje bezpośrednio po ustaniu zatrudnienia w szkole wyższej, albo w okresie roku bezpośrednio przed przystąpieniem do konkursu na stanowisko dyrektora uzyskał pozytywną ocenę dorobku zawodowego;

• posiada zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowniczym.

Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu ma osoba, która:

• posiada dyplom ukończenia studiów magisterskich lub wyższych zawodowych na kierunku zgodnym lub zbliżonym z rodzajem prowadzonych zajęć i posiada przygotowanie pedagogiczne;

• posiada dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli w specjalności zgodnej z rodzajem prowadzonych zajęć;

• ma ukończone studia na kierunku innym niż prowadzone zajęcia, posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ma ukończone studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny z zakresu nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć.

 

Trzy rodzaje przedszkoli

Do 31 grudnia 2007 r. praktycznie mogły funkcjonować tylko przedszkola oraz przyszkolne oddziały przedszkolne. Zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. nr 61, poz. 624) zarówno przedszkola, jak i przyszkolne oddziały przedszkolne muszą być czynne pięć razy w tygodniu przez co najmniej pięć godzin.

Nowelizacja z 7 września 2007 r. ustawy o systemie oświaty od 1 stycznia 2008 r. wprowadziła możliwość tworzenia innych form przedszkolnych. Przed 1 stycznia 2008 r., dzięki pilotażowemu programowi Alternatywne Formy Edukacji Przedszkolnej finansowanemu z Europejskiego Funduszu Społecznego w całej Polsce powstało prawie 800 alternatywnych ośrodków przedszkolnych. Opiekę w nich znalazło ponad 8,5 tys. dzieci, głównie z terenów wiejskich. Obecnie gminy powinny je zarejestrować jako inne formy edukacji przedszkolnej. Chociaż do czasu ukazania się wszystkich niezbędnych przepisów oraz ustalenia zasad i form nadzoru pedagogicznego mogą je zamienić w placówki opiekuńcze przy bibliotekach, ośrodkach kultury czy pomocy społecznej.

Działalność przedszkolną w nowych formach (małych przedszkoli) może prowadzić zarówno gmina (art. 5 ust. 5 i art. 5a ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty), jak i osoba prawna lub osoba fizyczna - na podstawie art. 14c ustawy o systemie oświaty. Małe przedszkola mogą być organizowane dla dzieci w wieku od trzech do pięciu lat, w miejscu możliwie najbliższym miejsca ich zamieszkania. Tak jak przedszkola mogą być one prowadzone zarówno przez samorządy, osoby prawne oraz osoby fizyczne, z tym że rada gminy może uzupełnić sieć publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych o inne formy wychowania przedszkolnego w przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi i geograficznymi. Zajęcia w takich alternatywnych placówkach muszą prowadzić nauczyciele posiadający kwalifikacje wymagane od nauczycieli przedszkoli.

O tym, jakie rodzaje przedszkoli będą funkcjonować na terenie gminy, decyduje rada gminy. Gmina nie musi prowadzić żadnej placówki przedszkolnej. Wszystkie mogą być np prowadzone przez osoby prywatne czy stowarzyszenia. Jednak w interesie gminy leży współpraca z osobami prawnymi i fizycznymi prowadzącymi placówki dla najmłodszych.

Inne formy przedszkolne

Zasady prowadzenia innych form przedszkolnych określa rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 10 stycznia 2008 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz.U. nr 7, poz. 38).

Zgodnie z nim poza przedszkolami mogą funkcjonować:

• zespoły wychowania przedszkolnego,

• punkty przedszkolne.

W zespołach zajęcia są prowadzone w niektóre dni tygodnia, a w punktach codziennie przez cały rok szkolny, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący. Z tym że minimalny dzienny wymiar godzin zajęć wychowania przedszkolnego prowadzonych w zespole lub punkcie, w czasie których jest realizowana podstawa programowa wychowania przedszkolnego lub wybrane części tej podstawy, wynosi 3 godziny, a tygodniowy - 12 godzin. Oznacza to, że zespół może być otwarty na przykład trzy razy w tygodniu po 4 godziny, albo cztery razy w tygodniu po 3 godziny. Natomiast punkt musi być czynny od poniedziałku do piątku co najmniej 3 godziny. Zarówno w punktach, jak i zespołach zajęcia mogą być prowadzone w grupach liczących od 3 do 25 dzieci.

Zajęcia w zespołach lub punktach mogą być prowadzone w lokalu zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pobytu dzieci oraz wyposażenie w sprzęt i pomoce dydaktyczne niezbędne do realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego lub wybranych części tej podstawy.

W przeciwieństwie do przedszkola, w zajęciach prowadzonych w zespole lub punkcie mogą brać udział rodzice lub upoważnieni przez nich inni pełnoletni członkowie rodzin dzieci. Przebieg działalności wychowawczej i opiekuńczej z dziećmi musi być dokumentowany w dzienniku zajęć. Nauczyciel potwierdza swoim podpisem fakt, że zajęcia odbyły się w danym dniu. Należy do niego wpisywać nazwiska i imiona dzieci uczęszczających na zajęcia, daty i miejsca ich urodzenia, nazwiska i imiona rodziców (prawnych opiekunów) i adresy ich zamieszkania. W dzienniku zajęć odnotowuje się obecność dzieci na zajęciach dydaktyczno-wychowawczych.

Niestety, rozporządzenie MEN nie ukazało się w okresie trzymiesięcznej vacatio legis noweli, to jest między 1 października 2007 i 31 grudnia 2007 r. Brak rozporządzenia oraz niezamieszczenie w noweli stosownych przepisów przejściowych stał się powodem, dla którego z początkiem bieżącego roku gminy i podmioty prywatne nie mogły rozpocząć działalności przedszkolnej w nowych formach zespołu lub punktu przedszkolnego. Rozporządzenie weszło w życie 25 stycznia 2008 r., i dopiero o tego dnia:

• gminny mogą tworzyć własne małe przedszkola w dwóch ww. formach;

• wójtowie (burmistrzowie lub prezydenci miast) mogą rozpoznawać wnioski podmiotów prywatnych o wydanie decyzji zezwalającej na założenie przez nie - publicznego zespołu wychowania przedszkolnego lub publicznego punktu przedszkolnego - z art. 59a w zw. z art. 58 ust. 3-7 ustawy o systemie oświaty;

• podmioty prywatne, wybierając jedną z dwóch form małego przedszkola, mogą dostarczyć urzędowi gminy (miasta) określone w rozporządzeniu dokumenty, niezbędne do rejestracji niepublicznego zespołu lub niepublicznego punktu przedszkolnego - na zasadach z art. 89a w zw. z art. 82-84 ustawy o systemie oświaty.

Nowe obowiązki gmin

Obowiązujące od 1 stycznia przepisy dotyczące innych form wychowania przedszkolnego zobowiązują rady gminy do podjęcia uchwały o stawkach oraz o trybie udzielenia i rozliczenia dotacji rocznej dla tych placówek. Uchwała powinna określać tryb udzielania dotacji rocznej wraz ze wskazaniem danych, jakie powinien zawierać wniosek o dotację oraz tryb jej rozliczania wraz z określeniem danych, jakie ma zawierać rozliczenie się beneficjenta z wykorzystania środków pochodzących z dotacji. W swojej uchwale rada gminy powinna zatem ustalić:

• wysokość obowiązujących w gminie stawek dotacji (tj. stawki dla publicznych zespołów i punktów przedszkolnych oraz stawki dla niepublicznych zespołów i punktów przedszkolnych);

• zakres danych do składanego wniosku o dotację roczną;

• formę przekazywania gminie bieżącej (albo rocznej) informacji o liczbie uczniów objętych działalnością małego przedszkola - celem ewentualnej weryfikacji kwoty dotacji naliczanej na każdego ucznia;

• termin przekazywania beneficjentowi miesięcznej transzy dotacji na każdego ucznia (nie później niż do ostatniego dnia miesiąca);

• zasady dopłat do przekazanych transz dotacji lub potrąceń - dokonywanych na skutek zmiany w trakcie roku podstawy dotacji, bądź wskutek zmiany liczby uczniów w prowadzonym przez beneficjenta zespole lub punkcie przedszkolnym;

• tryb rozliczenia dotacji obejmujący:

- ostateczne ustalenie kwoty dotacji należnej beneficjentowi na każdego ucznia w rozliczanym roku kalendarzowym,

- właściwe rozliczenie wykorzystania dotacji przez beneficjenta - dokonywane poprzez dostarczenie gminie danych o kosztach, jakie beneficjent poniósł na działalność małego przedszkola - według specyfikacji tych danych określonej uchwałą rady gminy,

- ewentualne przypisanie należności od beneficjenta do zwrotu budżetu bądź przypisanie zobowiązania budżetu z tytułu dopłaty beneficjentowi kwoty odpowiadającej różnicy między dotacją należną a kwotą faktycznie przekazaną.

Według regionalnych izb obrachunkowych obowiązkiem każdej rady gminy jest ustanowić kompletne przepisy prawa miejscowego, zanim w gminie zaczną działać nowe formy wychowania przedszkolnego. Brak ustaleń o stawkach dotacji, tak samo jak nieokreślenie przez radę gminy zakresu danych dla wniosku o dotację uniemożliwia realizację gwarantowanego ustawą prawa do otrzymywania dotacji przez każdą osobę fizyczną lub prawną, która prowadzi w gminie małe przedszkole. Dlatego w uchwałach podejmowanych w trakcie 2008 roku rady gmin muszą koniecznie zamieścić dodatkowe przepisy przejściowe, jakie skonkretyzują prawo do dotacji na rzecz tych zespołów i punktów przedszkolnych, które powołano przed dniem podjęcia takiej uchwały. Bez tego rodzaju ustaleń prawa miejscowego urząd gminy nie może obliczyć, ani wypłacić dotacji należnej dla małego przedszkola za okres od miesiąca, w którym rozpoczęło ono działalność, do dnia wejścia w życie regulujących dotacje przepisów uchwały prawa miejscowego.

 

RODZAJE PLACÓWEK PRZEDSZKOLNYCH

Dzieci w wieku od trzech do pięciu lat mogą uczęszczać do:

• przedszkola - czynnego codziennie przez minimum 5 godzin dziennie,

• zespołu wychowania przedszkolnego - otwartego w wybrane dni tygodnia, nie krócej niż 3 godzinny dziennie i 12 godzin tygodniowo,

• punktu przedszkolnego - czynnego codziennie przez minimum 3 godziny.

Zasady finansowania przedszkoli

Przedszkola publiczne gminy finansują z własnych budżetów. Przedszkole publiczne prowadzone przez jednostkę samorządu terytorialnego, będące zakładem budżetowym, pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych oraz z dotacji przewidzianej w budżecie jednostki na zadania oświatowe. Opłaty za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli publicznych ustala rada gminy, a w przypadku innych przedszkoli publicznych - organy prowadzące te przedszkola, z tym że rada gminy nie może ustalać w uchwale opłat za pobyt dziecka w przedszkolu publicznym, jeżeli realizuje ono jedynie podstawy programowe. Jednak w sytuacji, gdy minimum programowe wychowania przedszkolnego zostaje przekroczone, za świadczenia przekraczające to minimum ustala się opłatę. Wówczas jednak należy szczegółowo wykazać, za jakiego rodzaju świadczenie opłata jest żądana, co się na opłacane świadczenie składa. Brak wykazania przez organ uchwałodawczy, że przedszkole prowadzi nauczanie i wychowanie ponad wymagane minimum programowe, jest istotnym naruszeniem prawa (wyrok z 30 maja 2007 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, IV SA/Wr 122/2007).

Ustawa o systemie oświaty zobowiązuje do udzielania dotacji nieprowadzonym przez gminę placówkom publicznym i niepublicznym. Przedszkola publiczne, prowadzone przez osoby prawne lub fizyczne, otrzymują na każdego ucznia z budżetu gminy dotację w wysokości równej wydatkom bieżącym przewidzianym na jednego ucznia w przedszkolach publicznych prowadzonych przez gminę, z tym że na ucznia niepełnosprawnego w wysokości nie niższej niż kwota przewidziana na niepełnosprawnego ucznia przedszkola i oddziału przedszkolnego w części oświatowej subwencji ogólnej otrzymywanej przez jednostkę samorządu terytorialnego.

Zgodnie z art. 90 ust. 2b ustawy o systemie oświaty, dotacje dla niepublicznych przedszkoli przysługują na każdego ucznia w wysokości nie niższej niż 75 proc. ustalonych w budżecie danej gminy wydatków bieżących ponoszonych w przedszkolach publicznych w przeliczeniu na jednego ucznia, z tym że na ucznia niepełnosprawnego w wysokości nie niższej niż kwota przewidziana na niepełnosprawnego ucznia przedszkola i oddziału przedszkolnego w części oświatowej subwencji ogólnej otrzymywanej przez jednostkę samorządu terytorialnego.

Warunkiem otrzymania dotacji jest podanie nie później niż do 30 września roku poprzedzającego rok udzielania dotacji organowi udzielającemu dotacji, czyli zwykle urzędowi gminy lub miasta, planowanej liczby uczniów. Oznacza to, że aby otrzymać dotację do placówki niepublicznej na 2008 rok, informację o liczbie dzieci należało zgłosić do 30 września 2007 r. Z kolei aby otrzymać dotację na 2009 rok, odpowiednie dane należy podać do 30 września 2008 r.

Dotacje dla innych form przedszkolnych

Ustawy o systemie oświaty gwarantują każdej osobie fizycznej i osobie prawnej otrzymanie dotacji z budżetu gminy na działalność prowadzonego przez siebie małego przedszkola. Dotacja dla placówek publicznych nie może być niższa niż 50 proc. wydatków bieżących przewidzianych na jednego ucznia w przedszkolu publicznym prowadzonym przez gminę.

Dotacja roczna winna być przekazywana w miesięcznych transzach na rachunek bankowy zespołu lub punktu przedszkolnego, nie później niż do końca każdego miesiąca. Zwłoka w jej przekazaniu jest podstawą do roszczenia o zapłatę przez gminę odsetek ustawowych. Istotne jest przez to poprawne ustalenie kwoty dotacji należnej dla utworzonego zespołu lub punktu przedszkolnego.

Osoba, która za zgodą wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) prowadzi małe przedszkole w formie jednostki publicznej, otrzymuje dotację na rok kalendarzowy. Zasady szacowania kwoty dotacji rocznej bazują na trzech elementach składowych - na podstawie dotacji, stawce dotacji oraz liczbie uczniów małego przedszkola. Podstawą dotacji dla publicznego zespołu i publicznego punktu przedszkolnego jest kwota wydatków bieżących (niemajątkowych), jakie w aktualnym roku budżetowym ponosi gmina na własne przedszkola w przeliczeniu na ucznia prowadzonych przez nią przedszkoli gminnych. Należną wysokość dotacji ustala się poprzez przemnożenie jej podstawy przez obowiązującą w gminie stawkę dotacji (nie mniejszą niż 50 proc. podstawy) oraz przez liczbę uczniów objętych w danym roku działalnością prowadzonego przez beneficjenta publicznego zespołu lub publicznego punktu przedszkolnego. W analogiczny sposób, w przepisach art. 90 ust. 2d, 3c i 4 ustawy o systemie oświaty rozwiązano kwestię obliczania dotacji dla małego przedszkola zarejestrowanego w gminie jako niepubliczny zespół wychowania przedszkolnego lub niepubliczny punkt przedszkolny. Jednak w tym przypadku stawka dotacji na ucznia nie może być mniejsza niż 40 proc. podstawy.

Dla osób, które zamierzają założyć małe przedszkole, istotne jest poznanie przyjętych w gminie stawek dotacji, a także parametrów, jakie implikują wysokość podstawy dotacji. O ile podstawa dotacji, na początku roku, opiera się na wynikających z budżetu (lub z jego projektu) wielkościach wydatków bieżących gminnych przedszkoli w przeliczeniu na jednego ucznia takiego przedszkola, o tyle każde mające miejsce w trakcie roku zwiększenie wydatków bieżących na przedszkola gminne czy spadek ilości uczniów korzystających z przedszkoli gminy powoduje zwiększenie podstawy dotacji, a co za tym idzie, potrzebę weryfikacji kwoty dotacji należnej dla każdego z prowadzonych publicznych i niepublicznych małych przedszkoli. Weryfikacja dotacji może również polegać na jej pomniejszeniu, jeśli w trakcie roku w gminie obniży się podstawa dotacji.

Funkcjonujące w gminie stawki naliczania dwóch kategorii dotacji powinna ustalić rada gminy w stosownej uchwale prawa miejscowego. Prawo w zasadzie nie przewidziało, aby dwie stawki wolno było dodatkowo różnicować. Mimo to zasadne wydaje się uznawać, że w granicach minimów ustawowych gminie wolno wprowadzać stawki zróżnicowane w zależności od liczby godzin pracy małego przedszkola.

Przy decyzji rady o obniżeniu stawek dotacji w stosunku do stawek dotychczas obowiązujących należy pamiętać o respektowaniu zasad państwa prawa, jakie wykluczają obniżenie stawki w trakcie roku przedszkolnego. Dlatego uchwałę o zmniejszeniu stawki na następny rok przedszkolny należy ogłosić w terminie umożliwiającym osobom prowadzącym małe przedszkola podjęcie decyzji o rezygnacji z działalności, zaś rodzicom możność umieszczenia dzieci w innych jednostkach wychowania przedszkolnego.

 

Rozliczenie dotacji

Ustawa o systemie oświaty, gwarantując osobie prowadzącej placówkę przedszkolną otrzymanie dotacji, nie reguluje całości kwestii prawnych niezbędnych do wypłacania dotacji i do jej rozliczania. Do dotacji znajdą zastosowanie równolegle działające przepisy prawa finansowego oraz regulacje z uchwał rad gmin wydawanych na podstawie art. 80 ust. 4 i art. 90 ust. 4 ustawy o systemie oświaty. Poza traktującym o przeznaczeniu dotacji podmiotowej przepisem ogólnym art. 106 ust. 2 pkt 2 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 249, poz. 2104 ze zm.) do dotacji dla przedszkoli znajdą również zastosowanie inne jej przepisy:

• regulujące planowanie środków na dotacje w budżecie gminy (art. 184 ust. 1);

• zastrzegające umieszczenie wszystkich dotacji w planie finansowym urzędu gminy na skutek czego urząd będzie je ustalał, przekazywał i rozliczał (art. 186 ust. 4);

• regulujące tryb windykacji (dochodzenia zwrotu) dotacji od jej beneficjenta (art. 145 i art. 146 w zw. z art. 190).

Ustawa o systemie oświaty, poza kwestiami sposobu obliczania i przekazywania dotacji dla małych przedszkoli, nie zawiera żadnych przepisów odrębnych i szczególnych,wykluczających stosowanie powołanych powyżej norm ogólnych z ustawy o finansach publicznych.

Każda z dotacji, również udzielanych dla dwóch rodzajów zespołów i punktów przedszkolnych (tj. form publicznych lub form niepublicznych) jest dotacją podmiotową. Jej przeznaczeniem jest dofinansowanie kosztów działalności bieżącej ustawowo określonego podmiotu, czyli publicznych lub niepublicznych zespołów i punktów przedszkolnych. Pojęcie: działalność bieżąca nie jest synonimem pojęcia: wydatek bieżący. To ostatnie pojęcie, definiowane w art. 165a ust. 6 ustawy o finansach publicznych, odnosić należy do określonej grupy płatności przedszkoli gminnych, jakich suma (w przeliczeniu na ucznia) służy do obliczania podstawy dotacji dla małych przedszkoli.

Działalność bieżąca powinna oznaczać działalność preferowną ustawowo, jaką ustawodawca wspiera dzięki przewidzianej w danej ustawie dotacji podmiotowej. Dlatego rozliczenie dotacji będzie polegało na przedstawieniu gminie dowodu, że z dotacji poniesiono koszty działalności oświatowej przedszkola.

Kwestie sporne

Jeśli gmina nie prowadzi żadnego przedszkola, to zarówno w przypadku dotacji dla placówek publicznych, jak i niepublicznych podstawą ustalenia jej wysokości są wydatki bieżące ponoszone przez (terytorialnie) najbliższą gminę na prowadzenie przedszkoli publicznych. Z danych Fundacji Rozwoju Dzieci im. A. Komeńskiego wynika, że przedszkola nie prowadzi prawie 700 gmin. Każda z nich sąsiaduje jednak z co najmniej kilkoma innymi gminami. Wówczas zawsze pojawia się pytanie, czy podstawę do wyliczenia wysokości dotacji powinna stanowić średnia wydatków bieżących ponoszonych przez wszystkie sąsiednie gminy czy też tylko jedną z nich. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 grudnia 2004 r. orzekł, że gramatyczna wykładnia powyższego przepisu, a w szczególności użyte w nim określenie przez najbliższą gminę lub powiat - w liczbie pojedynczej, wskazuje, że podstawę do ustalenia dotacji stanowią wydatki bieżące ponoszone tylko w jednym, a nie w kilku najbliższych powiatach na prowadzenie szkoły publicznej danego typu lub rodzaju. Oznacza to, że to organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego powinien ustalić gminę najbliższą i dane dla określenia podstawy naliczania dotacji. Ten przepis jednak nie ma zastosowania do obliczania wysokości dotacji dla innych form przedszkolnych. Gmina najbliższa powinna oznaczać tę gminę, która prowadzi własne publiczne przedszkole i zarazem której siedziba władz leży najbliżej gminy nieposiadającej własnego przedszkola gminnego.

W przypadku placówek niepublicznych i wybranych placówek publicznych w ustawie jest sformułowanie dotacja w wysokości - nie niższej niż. Oznacza to, że określenie wysokości wypłacanej dotacji należy do kompetencji rady gminy. Wartość ta nie może być jednak niższa niż wskazana w ustawie. Górna granica wypłacanej dotacji nie jest określona i zależy wyłącznie od możliwości finansowych danej jednostki samorządu terytorialnego. Wysokość należnej dotacji musi być jednak jednoznacznie określona w uchwale.

W ustawie pojawia się również pojęcie - wydatków bieżących ponoszonych w (...). Ustawa o systemie oświaty nie definiuje jednak, co należy rozumieć przez to pojęcie. Jednakże Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Warszawie w rozstrzygnięciu nadzorczym z 18 lutego 2004 r. stwierdziło, że brakuje podstaw do ograniczenia przez radę miasta podstawy obliczenia dotacji przekazywanej podmiotowi prowadzącemu niepubliczne przedszkole poprzez enumeratywne określenie wydatków, które stanowią podstawę do obliczenia dotacji, oraz takich, które z tej podstawy zostają wyłączone. Podstawą obliczenia dotacji są wszystkie wydatki bieżące uwzględnione w budżecie gminy.

Ponadto w tym przypadku należy stosować przepisy ogólne, tj. art. 165a ustawy o finansach publicznych, wskazujący, że do tego katalogu należą między innymi: wynagrodzenia oraz składki od nich naliczane, inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, a także zakupy towarów i usług oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań. Oznacza to, że nie ma podstaw do zawężania wydatków bieżących dla celów określania podstawy do ustalenia dotacji poprzez wyłączenie z nich określonych rodzajów wydatków przedszkola.

 

Finansowanie pozabudżetowe

Inne formy przedszkolne, a także punkty przy bibliotekach, świetlicach dla dzieci w wieku od trzech do pięciu lat, w najbliższych ośmiu latach mogą być finansowane ze środków unijnych. W Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki we wdrażanym regionalnie priorytecie IX: Rozwój i wykształcenie kompetencji w regionach na tzw. alternatywne przedszkola zarezerwowano 243 mln euro. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oszacowało, że pozwolą one na utworzenie 2 tys. małych przedszkoli. Pieniądze dzielą urzędy marszałkowskie w ramach działania 9.1.1. Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej. Na dofinansowanie mogą liczyć nowo powstające placówki, a także już funkcjonujące, ale na rozszerzenie działalności. Placówki muszą jednak działać w oparciu o ustawę o systemie oświaty, a zatem być zarejestrowane. Osoby czy gminy, które chcą prowadzić ośrodki przedszkolne za pieniądze z Unii, powinny dokładnie przestudiować Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL), a w szczególności szczegółowy opis priorytetów, wytyczne dotyczące kwalifikowalności wydatków, wzór wniosku o dofinansowanie, wzór umowy o dofinansowanie, wzór wniosku o płatność. Ponadto ogólne zasady dofinansowania, czyli np. preferowane typy projektów w danym roku, podział środków, zasady i terminy wyboru projektów są corocznie określane w tzw. Planie działania przygotowywanym przez instytucje pośredniczące, czyli odpowiedzialne za wdrażanie danego priorytetu. W tym przypadku przez urzędy marszałkowskie. Plany działań na rok 2008 są już gotowe. Można je pobrać ze strony www.efs.gov.pl. Wynika z nich jednak, że w tym roku przewidziano dofinansowanie tylko 245 placówek. Część województw ogłosiła już konkursy. Większość jednak wnioski zacznie przyjmować w marcu. Już teraz warto dobrze zaplanować tworzenie takiego ośrodka.

Przy tworzeniu projektu najważniejsze są: praca koncepcyjna i umiejętność przewidzenia wszystkich kosztów. Musi on odnosić się do ściśle określonej dla danego działania grupy ostatecznych beneficjentów - osób, do których jest adresowana pomoc. Są oni podawani w ogłoszeniu konkursowym, podobnie jak wszystkie wymagane warunki. W uzasadnieniu realizacji projektu należy pokazać, ile dzieci w danym wieku jest w miejscowości, w której ma powstać ośrodek przedszkolny, ile z nich nie uczęszcza do przedszkola a następnie wykazać, co zyskałyby chodząc na zajęcia w ośrodku. Warto oprzeć się na badaniach wykazujących związek pomiędzy długością edukacji przedszkolnej a sukcesami w szkole. Minimalna wartość projektu wynosi 50 tys. euro, czyli ok. 190 tys. zł. Zorganizowanie jednego oddziału kosztuje ok. 20-25 tys. zł, a roczne utrzymanie również ok. 25 tys. zł. O fundusze zatem łatwiej starać się kilku gminom albo jednej na kilka ośrodków. Unijne pieniądze mogą też pokryć konsultacje psychologa i logopedy.

Komputerowy generator wniosków można pobrać ze strony www.mf.gov.pl lub poprzez stronę www.efs.gov.pl. Póki nie ma podpisu elektronicznego, każdy wnioskodawca musi złożyć projekt w wersji papierowej i elektronicznej. Dlatego po wypełnieniu wniosku w formie elektronicznej należy go wydrukować w trzech egzemplarzach (oryginał i dwie kopie), podpisać i parafować na każdej stronie. Wersję elektroniczną należy zapisać na dyskietce lub CD-ROM-ie. Obydwie wersje (papierową w trzech egzemplarzach) wraz ze wszystkimi wymaganymi załącznikami należy złożyć osobiście lub wysłać pocztą do instytucji wdrażającej - instytucji odpowiedzialnej za realizację danego działania. Warto pamiętać, że najczęstszym błędem powodującym odrzucanie projektu jest niezgodność sumy kontrolnej - kombinacja liter i cyfr znajdującą się w lewym górnym rogu wniosku nadawana automatycznie przez generator. Jej zmianę powoduje wprowadzenie jakiejkolwiek drobnej zmiany na stronie, choćby poprawienie literówki. Dlatego przy każdej, nawet najmniejszej zmianie należy drukować cały wniosek, a nie pojedynczą stronę. Aby uniknąć pomyłki, najlepiej jest gotowy wniosek zapisać na nośniku, na którym trafi do instytucji wdrażającej, i dopiero wydrukować.

JOLANTA GÓRA

jolanta.gora@infor.pl

PODSTAWA PRAWNA

• Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.).

• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 249, poz. 2104 ze zm.).

• Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 10 stycznia 2008 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz.U. nr 7, poz. 38).

• Ustawa z 24 sierpnia 1991 o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229 ze zm.).

• Ustawa z 28 października 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. nr 171, poz. 1225).

• Rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 ze zm.).