Owady jadalne - będzie specjalny znak graficzny na opakowaniach żywności [projekt rozporządzenia]

• Żywność z owadów. Co się zmieni w rozporządzeniu w sprawie znakowania środków spożywczych?
• Dlaczego potrzebna jest zmiana w oznaczaniu rodzajów żywności? 
• Jakie są zasady wprowadzania do sprzedaży tzw. nowej żywności? Żywność z owadów można już legalnie kupić w UE
• Przepisy unijne dot. przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Ludzie mają prawo wiedzieć co jedzą
• Polskie przepisy w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych
• Nowelizacja rozporządzenia pozwoli na szybką, graficzną informację dla konsumentów odnośnie żywności z owadów
• Dlaczego Europejczycy z rezerwą podchodzą do żywności z owadów? "Czynnik fuj". Nauka o żywności z owadów
• Żywności z owadów będzie więcej - musi być czytelnie oznaczona

Żywność z owadów. Co się zmieni w rozporządzeniu w sprawie znakowania środków spożywczych?

Omawiany projekt przewiduje zmiany w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z  23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz. U. z 2015 r. poz. 29, ost. zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 2233).   Główna zmiana, to dodanie § 2a w brzmieniu:
 „§ 2a. 1. W oznakowaniu środków spożywczych, które zawierają nową żywność w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2283 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie nowej żywności, zmieniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr 258/97 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie Komisji (WE) nr 1852/2001 (Dz. Urz. UE L 327 z 11.12.2015, str. 1, z późn. zm.) z owadów, podaje się, w pobliżu wykazu składników, znak graficzny zgodnie ze wzorem określonym w załączniku do rozporządzenia. 
2. Znak graficzny umieszcza się na białym polu, w sposób czytelny, zgodny z art. 13 rozporządzenia nr 1169/2011. 
3. Przepisów ust. 1 nie stosuje się do środków spożywczych wytworzonych lub wprowadzonych do obrotu w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub Republice Turcji lub wytworzonych w państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) będącym stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zgodnie z prawem tych państw.”

Projekt zawiera też załącznik, w którym znajduje się ten znak graficzny "Zawiera owady jadalne".

Zmiana rozporządzenia w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych, którą tu omawiamy ma wejść w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia nowelizacji w Dzienniku Ustaw.

Środki spożywcze oznakowane niezgodnie z ww. § 2a rozporządzenia mogą być wprowadzane do obrotu przez 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia oraz pozostawać w obrocie do wyczerpania ich zapasów. 

Projekt zakłada, że nowelizacja ta wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia (czyli publikacji w Dzienniku Ustaw).

Dlaczego potrzebna jest zmiana w oznaczaniu rodzajów żywności? 

Jak czytamy w uzasadnieniu omawianego projektu, chodzi o zapewnienie jednolitej, graficznej informacji polskim konsumentom na temat obecności w środkach spożywczych tzw. nowej żywności (czyli żywności, o której mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2283 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie nowej żywności, zmieniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr 258/97 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie Komisji (WE) nr 1852/2001 (Dz. Urz. UE L 327 z 11.12.2015, str. 1—22 ze zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem (UE) nr 2015/2283 w sprawie nowej żywności”, z owadów. 

Na opakowaniach żywności ma się pojawić ww. znak graficzny określony tą nowelizacją.

Jakie są zasady wprowadzania do sprzedaży tzw. nowej żywności? Żywność z owadów można już legalnie kupić w UE

Wyżej wskazane rozporządzenie (UE) nr 2015/2283 w sprawie nowej żywności stanowi, że nowa żywność może być wprowadzana na rynek w Unii, pod warunkiem, że wydano na nią zezwolenie i została ona wpisana do unijnego wykazu. 
Na podstawie art. 8 rozporządzenia (UE) nr 2015/2283 w sprawie nowej żywności, w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 2017/2470 z dnia 20 grudnia 2017 r. ustanawiającym unijny wykaz nowej żywności zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2015/2283 w sprawie nowej żywności (Dz.U. L 351 z 30.12.2017, str. 72—201 ze zm.) ustanowiono unijny wykaz nowej żywności, która uzyskała zezwolenie. 
W tym unijnym wykazie ujęta jest także nowa żywność z owadów. 

W aktualnym stanie prawnym na podstawie przepisów rozporządzenia (UE) nr 2015/2283 w sprawie nowej żywności i wydanych na jego podstawie rozporządzeń wykonawczych Komisji, dopuszczono jako nową żywność (jako taką lub jako składnik innej żywności) surowce pochodzące z następujących owadów: 
- Tenebrio molitor (mącznika młynarka), 
- Locusta migratoria (szarańczy wędrownej), 
- Alphitobius diaperinus (pleśniakowca lśniącego), 
- Acheta domesticus (świerszcza domowego). 

Także inne owady oraz otrzymane z nich surowce w przyszłości mogą zostać dopuszczone jako nowa żywność. 

Przepisy unijne dot. przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Ludzie mają prawo wiedzieć co jedzą

Jak wyjaśnia Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, każda żywność (w tym żywność zawierająca nową żywność z owadów w recepturze) podlega wymaganiom ogólnego prawa żywnościowego, w tym przepisom rozporządzeniem (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 18) zwanego dalej „rozporządzeniem (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności”.

Wykaz składników to informacja obowiązkowa w oznakowaniu żywności opakowanej wedle przepisów art. 9 ust. 1 lit b rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Zasady podawania wykazu składników dla wszystkich środków spożywczych zostały ustalone w przepisach art. 18-20 ww. rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. 

Unijne wymagania co do podawania informacji na temat żywności nieopakowanej określa art. 44 ww. rozporządzenia (UE) nr 1169/2011. 

Polskie przepisy w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych

Przepisy § 19 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz.U. 2015, poz. 29 z późn. zm.) – zwanego dalej „rozporządzeniem krajowym”, rozszerzają zakres informacji przekazywanych w Polsce obowiązkowo w odniesieniu do żywności nieopakowanej – względem przepisów niniejszego rozporządzenia unijnego. 
Przepisy § 19 ust. 1 ww. rozporządzenia krajowego wskazują, jakie informacje należy przekazać konsumentom w przypadku środków spożywczych oferowanych do sprzedaży konsumentowi finalnemu lub zakładom żywienia zbiorowego bez opakowania lub w przypadku pakowania środków spożywczych w pomieszczeniu sprzedaży na życzenie konsumenta finalnego lub ich pakowania do bezzwłocznej sprzedaży. 

Między innymi, wymagane jest podanie wykazu składników - zgodnie z art. 18-20 rozporządzenia nr 1169/2011, z uwzględnieniem informacji, o których mowa w art. 21 tego rozporządzenia. Informacje, te w tym wykaz składników środka spożywczego sprzedawanego luzem, zgodnie przepisem § 19 ust. 2 ww. rozporządzenia krajowego, podaje się w miejscu sprzedaży na wywieszce dotyczącej danego środka spożywczego lub w inny sposób, w miejscu dostępnym bezpośrednio konsumentowi finalnemu. 

Nowelizacja rozporządzenia pozwoli na szybką, graficzną informację dla konsumentów odnośnie żywności z owadów

Jak wskazuje MRiRW, proponowane w omawianym projekcie przepisy stanowią więc jedynie graficzne rozszerzenie ww. wymagań informacyjnych przekazywanych w sposób słowny, które wynikają z przepisów unijnych i krajowych. Celem jest umożliwienie krajowym konsumentom szybkiej identyfikacji środków spożywczych, które zawierają w recepturze nową żywność z owadów w rozumieniu ww. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2283 w sprawie nowej żywności. 

Bowiem unijne przepisy prawne z zakresu nowej żywności, określają m.in. warunki stosowania składników będących nową żywnością z owadów w środkach spożywczych (maksymalny możliwy poziom składnika będącego nową żywnością z owadów w danej kategorii środków spożywczych) oraz dodatkowe szczególne wymogi dotyczące ich etykietowania jako nowej żywności w tym też obowiązku dodatkowego komunikowania w etykietowaniu w pobliżu wykazu składników środka spożywczego, o możliwości powodowania przez obecną w nich nową żywność z owadów, alergicznej reakcji u konsumentów, u których stwierdzono alergię na skorupiaki, mięczaki, produkty z nich uzyskane oraz na roztocza kurzu domowego. 

Umieszczenie ww. znaku graficznego "Zawiera owady jadalne" w pobliżu wykazu składników pozwoli w spójny dla konsumenta sposób pozyskać informację o obecności w środku spożywczym nowej żywności z owadów. 

Dlaczego Europejczycy z rezerwą podchodzą do żywności z owadów? "Czynnik fuj". Nauka o żywności z owadów

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wskazuje też, że zgodnie ze stwierdzeniem badacza społecznego i konsumenckiego z Uniwersytetu w Padwie Giovanni Sogari cytowanym przez portal foodfakty.pl w materiale pt. „Jadalne owady: nauka o ocenie nowej żywności” z dnia 19.01.2021 r.: „Istnieją powody poznawcze wynikające z naszych doświadczeń społecznych i kulturowych, tak zwany „czynnik fuj”, który sprawia, że myśl o jedzeniu owadów jest odstraszająca dla wielu Europejczyków. Wraz z upływem czasu i ekspozycją takie nastawienie może się zmienić”. 

W Polsce przeprowadzono szereg badań dotyczących stosunku polskich konsumentów do spożywania owadów. Badania przeprowadzone przez zespół psychologów z Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Warszawskiego i przedstawione w czasopiśmie Nutrients 2020, 12(9), 2498 w artykule: „The Effect of Labelling and Visual Properties on the Acceptance of Food Containing Insects” autorstwa Klaudii Modlińskiej, Dominiki Adamczyk, Katarzyny Goncikowskiej, Dominiki Maison i Wojciecha Pisuli, potwierdzają, że przekonywanie konsumentów do spożywania owadów, polegające na przywoływaniu racjonalnych argumentów podkreślających korzyści płynące z produkcji i konsumpcji (odżywcze, prośrodowiskowe), są raczej mało skuteczną metodą. Konsumentami rządzą tu bowiem pierwotne i ewolucyjnie silniejsze emocje: wstręt i strach. 

W artykule autorstwa dr Agnieszki Szymeckiej – Wesołowskiej z dnia 11 maja 2022 r. pt. „Jadalne owady: czy konsumenci są na nie gotowi?” wyjaśniono, że dla Azjatów zjedzenie świerszcza jest normalnością, dla Europejczyka już niekoniecznie, zważywszy, że insekty jako takie mogą budzić skojarzenia z brudem i odpadami, a więc z czymś odrażającym. 

Polscy badacze przeprowadzili badania ankietowe i degustacyjne mające na celu zbadanie wiedzy, zachowań i postaw polskiej społeczności odnośnie owadów jadalnych oraz zrozumienia głównych czynników wpływających na konsumpcję owadów jadalnych (A. Orkusz, W. Wolańska, J. Harasym, A. Piwowar, M. Kapelko. 2020 „Consumers’ attitudes facing entomophagy: Polish case perspectives”. International Jurnal of Environmental - 8 - Research and Public Health 17: 2427 2432. DOI:10.3390/ijerph17072427.) Wykazano, że wśród polskich studentów istnieje niska skłonność do przyjęcia owadów jako substytutu mięsa ze względu na bariery psychologiczne, takie jak neofobia i wstręt. Jednak chęć do jedzenia przetworzonej żywności zawierającej owady (chleb, herbatniki) jest znacznie wyższa niż w przypadku nieprzetworzonych całych owadów. 

W inny badaniu (R. Gałęcki, Ł. Zielonka, M. Zasępa, J. Gołębiowska, T. Bakuła. 2021. „Potential utilization of edible insects as an alternative source of protein in animal diets in Poland”. Frontiers in Sustainable Food Systems 5: 1-8. DOI: 10 3389/fsufs.2021.675796) stwierdzono, że entomofagia (jedzenie owadów) to nowa i kontrowersyjna koncepcja dla polskich konsumentów, ale w przyszłości może stanowić realne rozwiązanie w zakresie wyżywienia rosnącej populacji świata. 

Zatem - jak konkluduje MRiRW - Polacy w większości nie są zwolennikami jedzenia owadów i dlatego oczekują dodatkowej informacji w oznakowaniu, która pozwoli im na szybkie rozpoznanie produktów zawierających nową żywność z owadów przed podjęciem decyzji o zakupie. 

Autopromocja

Prawa i obowiązki dyrektora szkoły. Kompetencje. Zadania. Odwołanie

Sprawdź

Żywności z owadów będzie więcej - musi być czytelnie oznaczona

Jednocześnie resort rolnictwa zauważa, że przedsiębiorcy chcąc zachęcić konsumentów do nowej żywności wykorzystują i będą wykorzystywali owady jako składniki produktów powszechnie spożywanych tj, kotlet, babeczka, zupa, pizza, a także w formie sproszkowanej przeznaczonej do produktów zbożowych, mięsnych, wyrobów piekarskich czy cukierniczych. Spowoduje to, że w wielu sytuacjach owady będą składnikami nieoczekiwanymi. 

Tym bardziej istotne jest zapewnienie ochrony konsumentów przed wprowadzeniem w błąd i nabyciem żywności niezgodnej z ich preferencjami. 

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wskazuje też, że z wnioskiem o podjęcie działań w sprawie wprowadzenia obowiązku dodatkowego oznakowania produktów wytwarzanych z dodatkiem owadów zwróciła się Krajowa Rada Izb Rolniczych. Samorząd rolniczy wniósł o wprowadzenie jako obowiązującego przepisu, wymogu dodatkowego oznakowania żywności, w składzie której są obecne owady, na takiej zasadzie jak znakuje się substancje lub produkty powodujące alergie lub reakcje nietolerancji według przepisów rozporządzenia (UE) nr 1169/2011. W szczególności wskazywano, że ponieważ sproszkowane owady można dodawać do wieloziarnistych chlebów i bułek, ciasteczek, herbatników, batonów zbożowych oraz przetworów mięsnych i zup, szerokie grono konsumentów może nie mieć świadomości o spożywaniu tego typu produktów. Ponieważ przepisy art. 21 rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 dotyczące znakowania substancji lub produktów powodujących alergie lub reakcje nietolerancji są ograniczone wyłącznie do takich substancji lub produktów wymienionych w zał. II do tego rozporządzenia, nie mogą być zastosowane w przypadku podawania w wykazie składników nowej żywności z owadów. 

Z uwagi na to, że obowiązek dodatkowego komunikowania w etykietowaniu w pobliżu wykazu składników środka spożywczego, o możliwości powodowania przez obecną w nich nową żywność z owadów, alergicznej reakcji u konsumentów, u których stwierdzono alergię na skorupiaki, mięczaki, produkty z nich uzyskane oraz na roztocza kurzu domowego, wynika bezpośrednio z opinii przedkładanych przez EFSA co do bezpieczeństwa spożycia nowej żywności z owadów i prawa unijnego (rozporządzenia wykonawcze) w Polsce byłby on dodatkowo realizowany poprzez ww. znak graficzny, wskazujący konsumentom na obecność nowej żywności z owadów w środkach spożywczych.

Źródło: Projekt rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zmieniającego rozporządzenie w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (nr z wykazu prac legislacyjnych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi: 534).