Zmiana statusu miejscowości i granic gminy

Dla przykładu od 2008 roku istniej miasto Boguchwała, a tereny wiejskie wydzielone ze Szczawnicy utworzyły gminę wiejską. Nastąpiło również kilkanaście przesunięć granic gminnych. W ten sposób liczba miast w Polsce wzrosła do 892. Nie wszystkie wnioski o nadanie praw miejskich są jednak uwzględniane: w ubiegłym roku np. odmówiono ich Końskowoli w pow. puławskim, gdyż użytki rolne zaproponowanego przez władze miasta miast zajmują tam aż 85 proc. powierzchni. Małe też było poparcie mieszkańców, a długa tradycja miejska (od połowy XVI w. do 1870 r.) nie wystarczyła. W Boguchwale natomiast, tradycję miejskie są krótsze, a mieszkańcy w ponad 90 procentach opowiedzieli się za zamianą statusu miejscowości.

Jednym z warunków uzyskania praw miejskich jest, by miejscowość liczyła 2 tys. mieszkańców, z czego 1/2 powinno pracować poza rolnictwem. Musi mieć także wyraźnie miejsko-usługowy, a nie rolniczy, charakter. O zmianach terytorialnych decyduje Rada Ministrów. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym Rada Ministrów w drodze rozporządzenia:

• tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice,

• nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice,

• ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.

Warto pamiętać, że takie rozporządzenie może być wydane również na wniosek zainteresowanej rady gminy. Wspomniana ustawa określa również kryteria, którymi powinna kierować się rada przy wszelkich zmianach terytorialnych, zmianach statusu gminy z wiejskiej na miejską czy ustalania siedziby władz gminy. Ustalenie i zmiana granic gmin powinny być dokonywane w sposób zapewniający gminie terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych. Z kolei nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana dokonywane są w sposób uwzględniający infrastrukturę społeczną i techniczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy. Ze względu na doniosłe znaczenie zmian wszelkie roszady w podziale administracyjnym kraju następują z dniem 1 stycznia.

Zmiany w powiatach

Rada Ministrów w drodze rozporządzenia tworzy, łączy, dzieli i znosi także powiaty oraz ustala ich granice, a także ustala i zmienia nazwy powiatów oraz siedziby ich władz. Odpowiednie rozporządzenia, podobnie jak w ustawie o samorządzie gminnym, może być wydane także na wniosek zainteresowanej rady powiatu, rady miasta na prawach powiatu lub rady gminy. Łączenie powiatów to również połączenie miasta na prawach powiatu z powiatem mającym siedzibę władz w tym mieście. Z dniem takiego połączenia wygasają prawa powiatu posiadane dotychczas przez miasto. Wydanie rozporządzenia, np. tworzącego, łączącego lub dzielącego powiat, wymaga zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad powiatów albo rady miasta na prawach powiatu i rady powiatu poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic powiatów naruszających granice województw - dodatkowo opinii odpowiednich sejmików województw. Minister właściwy do spraw administracji publicznej może wystąpić także o opinie zainteresowanych rad gmin. W tym przypadku nie jest konieczne przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami gminy. W przypadku niewyrażenia opinii, o których mowa, w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o opinie wymóg zasięgnięcia jej uznaje się za spełniony. Konsultacje z mieszkańcami dotyczące naruszającej granice województw zmiany granic powiatów albo powiatu i miasta na prawach powiatu, jeżeli zmiana granic wynika z wyłączenia tylko jednej gminy lub miasta na prawach powiatu, mogą zostać ograniczone przez sejmiki województw do mieszkańców odpowiedniego powiatu lub miasta na prawach powiatu, objętego zmianą.

Inicjatywa gminy

Niejednokrotnie zdarza się, że zmiana statusu gminy wiejskiej na miejską związana jest z rozszerzeniem jej dotychczasowych granic. Kompetencje do tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia gminy oraz ustalania ich granic ma wyłącznie Rada Ministrów poprzez wydanie odpowiedniego rozporządzenia. Warunkiem koniecznym do wydania takiego rozporządzenia jest zasięgnięcie przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic gmin naruszających granice powiatów lub województw - dodatkowo opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw. Konsultacje z mieszkańcami w sprawach zmiany granic gmin lub granic miasta polegającej na wyłączeniu obszaru lub części obszaru jednostki pomocniczej gminy i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki pomocniczej tej gminy lub do sąsiedniej gminy mogą zostać ograniczone do:

• mieszkańców jednostki pomocniczej gminy objętych zmianą przez odpowiednie rady gmin,

• mieszkańców gmin objętych zmianą naruszającą granice powiatów lub województw - przez odpowiednie rady powiatów lub sejmiki województw.

Jednocześnie ustawa o samorządzie gminnym określa, że w przypadku niewyrażenia opinii w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o opinię wymóg zasięgnięcia opinii uznaje się za spełniony.

Mieszkańcy zarówno gminy wnioskującej, jak i gminy, od której proponuje się wyłączyć dany teren, mają możliwość wypowiedzenia się na temat zmiany granic. Wszelkie decyzje i czynności Rady Ministrów w sprawach podziału, łączenia, dzielenia i znoszenia gmin, jak też w sprawie ustalania ich granic i siedzib władz powinny być podejmowane po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Nie zostały określone ich formy. Tryb konsultacji powinien zostać określony uchwałą rady gminy. Oznacza to, że konsultacje mogą mieć formę dowolną, z zastrzeżeniem, że nie mogą przyjąć formy referendum gminnego, gdyż referendum ma charakter rozstrzygający, a stanowisko mieszkańców wyrażone w konsultacji ma mieć charakter opiniodawczy, a więc nie wiążący Rady Ministrów przy podejmowaniu decyzji. Zgodnie z rozstrzygnięciem nadzorczym wojewody podlaskiego z 17 maja 2005 r. (PN.II.0911-107/05) art. 5a ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, stanowiący podstawę prawną uchwały, uprawnia radę gminy do ustalenia zasad i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy. Nie może jednak stanowić podstawy prawnej do podjęcia uchwały o odmowie ustalenia zasad. Jeśli rada gminy uzna za niecelowe ustalenie zasad i trybu przeprowadzenia konsultacji - nie podejmuje w ogóle takiej uchwały. W związku z powyższym podjęcie uchwały o odmowie ustalenia zasad i trybu przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami gminy stanowi naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności uchwały. Przeprowadzenie konsultacji, zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, spoczywa na radzie gminy tej jednostki, która występuje z wnioskiem, jak również na organach tych jednostek, które są objęte wnioskiem. Każda gmina objęta wnioskiem zobowiązana jest do przeprowadzenia konsultacji na swoim obszarze. Jak już wspomniano, art. 5a ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym przewiduje, że zasady i tryb przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami gminy określane są uchwałą rady gminy. Ustalenia podjęte przez odpowiednie rady co do sposobu przeprowadzenia konsultacji czy też innych aspektów określających zasady wszczęcia procedury związanej z przeprowadzeniem konsultacji należą wyłącznie do kompetencji tych rad. Po przeprowadzeniu konsultacji rada gminy wyraża opinię dotyczącą proponowanej zmiany granic. Opinia taka powinna zawierać fakty dotyczące zmiany granic (w tym np. wyliczenia skutków finansowych, straty majątku itd.). Zarówno argumenty zawarte w opinii rady wnioskującej, jak i rady gminy objętej zmianą, mają taką samą wagę dla organu rozstrzygającego daną zmianę granic.

Gdy gmina chce uzyskać status miasta

Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje również, że wydanie rozporządzenia o zmianie statusu gminy może nastąpić na wniosek rady. Wniosek rady gminy poprzedzony musi być przeprowadzeniem przez tę radę konsultacji z mieszkańcami, wraz z uzasadnieniem oraz niezbędnymi dokumentami, mapami i informacjami potwierdzającymi zasadność wniosku. Dodatkowo, gdy zmiana granic ma objąć również tereny sąsiednich gmin, wymagana jest opinia rad gmin objętych wnioskiem, poprzedzona przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmiany granic gminy naruszającej granice powiatów lub województw - opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw. Kolejnym wymaganym dokumentem jest opinia wojewody właściwego dla gminy lub gmin objętych wnioskiem. Warto również pamiętać, że konsultacje z mieszkańcami w sprawach zmiany granic gmin lub granic miasta polegające na wyłączeniu obszaru lub części obszaru jednostki pomocniczej gminy i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki pomocniczej tej gminy lub do sąsiedniej gminy mogą zostać ograniczone do: mieszkańców jednostki pomocniczej gminy objętych zmianą - przez odpowiednie rady gmin, bądź mieszkańców gmin objętych zmianą naruszającą granice powiatów lub województw - przez odpowiednie rady powiatów lub sejmiki województw.

OPINIE DO ROZPORZĄDZENIA

Wydanie rozporządzenia m.in. w sprawie utworzenie, połączenia lub podziału powiatu na wniosek odpowiednio rady powiatu, rady miasta na prawach powiatu lub rady gminy wymaga m.in.:

• opinii odpowiednio rad powiatów lub rady miasta na prawach powiatu objętych wnioskiem, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmiany granic powiatu naruszającej granice województw - opinii sejmików województw,

• opinii rad gmin, których dotyczy wniosek,

• opinii wojewody właściwego dla powiatu lub miasta na prawach powiatu objętego wnioskiem.

PROCEDURY ŁĄCZEŃ, PODZIAŁÓW I UZYSKIWANIA PRAW MIEJSKICH

• gminy tworzy, łączy, dzieli i znosi ich granice oraz prawa miejskie Rada Ministrów;

• wydanie rozporządzenia wymaga opinii zainteresowanych rad gmin poprzedzonych konsultacjami, a gdy chodzi o granice powiatów lub województw - dodatkowo opinii rad powiatów lub sejmików;

• wydanie rozporządzenia na wniosek gminy wymaga dodatkowo przedstawienia map oraz dokumentów potwierdzających zasadność wniosku i opinii wojewody;

• wniosek składa się (za pośrednictwem wojewody) w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji do 31 marca w roku, na koniec którego ma nastąpić zmiana.

Następnie rada gminy występuje z wnioskiem o wydanie rozporządzenia do ministra właściwego do spraw administracji publicznej za pośrednictwem wojewody, w terminie do dnia 31 marca. Właściwy wojewoda, nie później niż w ciągu 30 dni od dnia otrzymania wniosku, przekazuje go wraz ze swoją opinią, a w przypadkach gdy wniosek obejmuje zmianę granic gmin naruszającą granice województwa, także z opinią odpowiedniego wojewody, ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej. Złożone wnioski są rozpatrywane w ciągu roku od dnia złożenia wniosku, nie później jednak niż do dnia 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy, w którym ma nastąpić zmiana.

Precyzyjnie katalog wymagań i dokumentów, potrzebnych do zmiany gminnych granic czy uzyskania miejskiego statusu, określono w rozporządzeniu Rady Ministrów z 9 sierpnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania przy składaniu wniosków dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin, nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalania i zmiany nazw gmin i siedzib ich władz oraz dokumentów wymaganych w tych sprawach.

Potrzebne będą podstawowe dane statystyczne dotyczące liczby ludności na terenie objętym wnioskiem, a także powierzchni tego terenu w hektarach, z wyszczególnieniem obrębów ewidencyjnych w odniesieniu do całej gminy, a w hektarach do części setnych, jeśli proponowana zmiana dotyczy obszaru całej jednostki pomocniczej gminy lub całego obrębu ewidencyjnego, natomiast w przypadku gdy zmiana dotyczy części obszaru jednostki pomocniczej lub części obrębu ewidencyjnego - dodatkowo wyszczególnienie numerów wszystkich działek ewidencyjnych objętych wnioskiem.

Rada gminy będzie również musiał określić szacunkowe koszty jednorazowe i stałe wprowadzenia proponowanej zmiany, a w przypadku utworzenia gminy w wyniku podziału dotychczasowej gminy określić szacunkowe plany dochodów i wydatków w następnym roku budżetowym gmin objętych wnioskiem. We wniosku muszą znaleźć się również wyniki konsultacji z mieszkańcami w podziale na jednostki pomocnicze gminy uwzględniające liczbę osób uprawnionych do głosowania, liczbę osób, które wzięły udział w konsultacjach, oraz liczbę oddanych głosów popierających, przeciwnych i wstrzymujących się. W przypadku wniosku o nadanie miejscowości statusu miasta przedstawia się oddzielnie wyniki konsultacji w gminie i miejscowości. To jednak nie koniec dokumentów i do wniosku o uzyskanie statusu miasta poza wyżej wymienionymi dokumentami należy dołączyć:

• zaświadczenie właściwego starosty potwierdzające zgodność danych z operatem ewidencyjnym,

• uchwałę wnioskodawcy w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami,

• uchwały organów stanowiących zainteresowanych jednostek samorządu terytorialnego zawierające opinie, wraz z wynikami konsultacji z mieszkańcami lub informację o przyczynach ich braku,

• mapę topograficzną w skali 1:10 000, 1:25 000 lub 1:50 000 z zaznaczeniem dotychczasowych granic gminy lub gmin objętych wnioskiem i siedzib ich władz oraz proponowanych zmian. W przypadku wniosku w sprawie zmiany granic gmin obejmującego część jednostki pomocniczej gminy lub część obrębu ewidencyjnego oraz wniosku w sprawie ustalenia lub zmiany granicy miasta - dodatkowo dołącza się wypis z operatu ewidencyjnego oraz mapę ewidencyjną uwzględniające działki ewidencyjne z zaznaczeniem dotychczasowych granic oraz proponowanych zmian,

• opinię wojewódzkiego inspektora nadzoru geodezyjnego i kartograficznego potwierdzającą przebieg dotychczasowych granic gminy lub gmin objętych wnioskiem z rejestrem granic i powierzchni jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju,

• wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy lub gmin objętych wnioskiem uwzględniający infrastrukturę techniczną i społeczną, układ urbanistyczny i komunikacyjny oraz sposób zagospodarowania terenu,

• inne dokumenty mogące mieć wpływ na rozpatrzenie wniosku.

W sprawach nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta i ustalania jego granic wniosek powinien zawierać dodatkowo rys historyczny gminy lub miejscowości objętej wnioskiem, informację dotyczącą zabytków architektonicznych, kulturowych, wyznaniowych, charakteru i stanu technicznego zabudowy oraz informacje dotyczące struktury zatrudnienia w gminie. Do wniosku należy dołączyć również inne dokumenty lub publikacje zawierające informacje o gminie lub miejscowości, takie jak monografie, szkice, foldery.

 

Dofinansowanie europejskie

Obszary wiejskie w Polsce stanowią 93,2 proc. powierzchni kraju, ich znaczenie z punktu widzenia ekonomicznego, społecznego, jak również środowiskowego jest ogromne. W Polsce obszary wiejskie definiowane są jako tereny położone poza granicami administracyjnymi miast, co oznacza, że są to gminy wiejskie lub części wiejskie gmin miejsko-wiejskich. Obszary wiejskie to miejscowości znajdujące się w granicach administracyjnych: gmin wiejskich; gmin miejsko-wiejskich, z wyłączeniem miast liczących powyżej 20 tys. mieszkańców; gmin miejskich, z wyłączeniem miejscowości liczących powyżej 5 tys. mieszkańców.

W nowym okresie budżetowania funduszy unijnych 2007-2013 duży nacisk został położony na stymulowanie równomiernego rozwoju wszystkich regionów kraju. Każda jednostka samorządu terytorialnego ma możliwość uzyskania dofinansowania na planowane inwestycje w swoim regionie, jak również może wnioskować do programu ogólnokrajowego. Szczegółowe informacje dotyczące celów strategicznych preferowanych przez poszczególne regiony, określają dokumenty źródłowe przygotowane dla danego województwa (Regionalny Program Operacyjny) lub dla całej Polski (np. Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko) - przypomina Janina Radziecka z firmy doradczej Empirio. Ponadto stworzony został specjalny program unijny skierowany bezpośrednio do najmniejszych miejscowości - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Program ten realizowany będzie na terenie całego kraju. Podstawą realizacji jego założeń będą działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach czterech osi priorytetowych:

• poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego,

• poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich,

• jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej,

• Leader.

Kolejnym programem skierowanym do słabiej rozwiniętych obszarów jest Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej. W ramach PO RPW będą realizowane projekty o kluczowym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego pięciu województw Polski wschodniej. Finansowane będą przede wszystkim inwestycje w zakresie infrastruktury wspierającej działalność naukową i badawczą oraz zakładające modernizację miejskich lub regionalnych systemów komunikacyjnych, a także realizowane będą przedsięwzięcia zwiększające atrakcyjność inwestycyjną i turystyczną tego obszaru - mówi Robert Golba z firmy doradczej Empirio. Przy wyborze programu należy zwrócić uwagę na założenia linii demarkacyjnej, czyli kryteria wskazujące dla określonych typów projektu miejsce ich realizacji. W PROW - maksymalna wielkości wsparcia na jedną miejscowość nie przekracza 500 tys. zł w okresie realizacji programu. W RPO - projekty o wartości powyżej 500 tys. zł - przypominają eksperci z Empirio.

CO PRZEMAWIA ZA STATUSEM MIASTA

Większe szanse na uzyskanie statusu miasta ma gmina lub miejscowość, która:

• posiada odpowiednią infrastrukturę komunalną (ubiegająca się miejscowość jest zgazyfikowana, zwodociągowana i skanalizowana, posiada m.in. oczyszczalnię ścieków, selektywną zbiórkę odpadów),

• ma miejski charakter (ma m.in. zwartą zabudowę, chodniki, place, oświetlenie ulic, szkoły, przedszkola, bank, pocztę),

• ma odpowiednią infrastrukturę drogową,

• ma uchwalony plan zagospodarowania przestrzennego przewidujący rozbudowę miasta,

• ma odpowiednią liczbę ludności, tj. przynajmniej 2 tys. mieszkańców,

• przynajmniej 1/2 ludności jest zatrudniona poza rolnictwem.

Taki podział jest korzystny dla małych miejscowości, które mają dużo mniejsze budżety i projekty w stosunku do miast i aglomeracji. Dzięki temu zachowana jest uczciwa konkurencja w dostępie do środków unijnych pomiędzy zróżnicowanymi obszarami Polski. Analizując możliwości, jakie zostały uruchomione dla miast i gmin, można przyjąć, że szanse są równe - uważa Janina Radziecka.

Przy procedurze oceny wniosków aplikacyjnych będą brane pod uwagę pewne wskaźniki, które mają ułatwić ubieganie się o dotację małym i słabiej rozwiniętym miejscowościom.

Pod uwagę będzie brana między innymi liczba mieszkańców, dostęp do infrastruktury edukacyjnej i transportowej, poziom PKB przypadający na mieszkańca i wiele innych danych pozwalających na określenie poziomu zapotrzebowania regionu na inwestycje. Gwarantowane dodatkowe punkty mogą uzyskać miejscowości o dużym bezrobociu i małych dochodach. Jednostki samorządu terytorialnego, przygotowując się do składania wniosków aplikacyjnych, powinny zacząć pracę od przeanalizowania potrzeb regionu oraz rezultatów, jakie projekt może przynieść mieszkańcom - radzi Robert Golba.

Łukasz Sobiech

lukasz.sobiech@infor.pl

PODSTAWA PRAWNA

• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).

• Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592 ze zm.).

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 sierpnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania przy składaniu wniosków dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin, nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalania i zmiany nazw gmin i siedzib ich władz oraz dokumentów wymaganych w tych sprawach (Dz.U. nr 86, poz. 943 ze zm.).

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 24 lipca 2007 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowości statusu miasta (Dz.U. nr 136, poz. 961).

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 22 grudnia 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowości statusu miasta (Dz.U. nr 245, poz. 1778).

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 27 lipca 2006 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowościom statusu miasta (Dz.U. nr 137, poz. 972).