Podnoszenie kwalifikacji, urlopy szkoleniowe - nowe zasady

W dniu 16 lipca 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 105, poz. 655).

Nowelizacja ustawy jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r., sygn. akt K 28/08 (Dz.U. Nr 58, poz. 485), stwierdzającego niezgodność art. 103 Kodeksu pracy z Konstytucją. Powyższy przepis, w opinii Trybunału, w sposób nieprawidłowy upoważniał do wydania rozporządzenia ustalającego zakres i warunki, na jakich pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 103 Kodeksu pracy w sposób zbyt ogólny dawał organom wykonawczym (Ministrowi Edukacji Narodowej oraz Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej) upoważnienie do określenia warunków ułatwiania przez pracodawców szkoleń pracowników w związku z czym pracodawca i pracownik musieli samodzielnie ustalać zasady i warunki podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Główne i istotne zmiany jakie wprowadziła nowelizacja to:

1) Zmiana zasad podnoszenia kwalifikacji pracowników

Kluczową zmianą jest to, że prawo do zwolnień z pracy czy urlopów szkoleniowych będą mieli tylko ci, którzy podnoszą kwalifikacje z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą.

W myśl nowych przepisów pracodawca sam inicjuje podnoszenie kwalifikacji pracowników lub też wyraża zgodę na propozycję pracownika. Jeśli nie zamierza zgodzić się, to powinien w sposób wyraźny zakomunikować to swojemu pracownikowi.

Szczegółowe warunki udziału pracownika w szkoleniu lub innej formie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, każdorazowo określane mają być w specjalnej umowie, nazywanej „umową szkoleniową".

Zobacz inne wymagane dokumenty związane z pracownikami samorządowymi>>

Czytaj także: Nowe urlopy szkoleniowe – w pytaniach i odpowiedziach>>

2) Dopuszczalność zwolnienia pracownika z całości lub części dnia pracy bez wynagrodzenia lub przyznania urlopu bezpłatnego

Wprowadzony przepis, przewiduje korzystne dla pracodawcy warunki kierowania pracowników na szkolenia. W przypadku wysyłania pracownika na różne kursy, szkolenia, seminaria (np. studia, zdawanie matury, egzaminy eksternistyczne), istnieje możliwość zwolnienia pracownika z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, bądź przyznania mu urlopu bezpłatnego na zasadach ustalonych przez strony.

Oznacza to zapewnienie większej elastyczności stronom w zakresie ustalania warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych zwłaszcza, gdy z inicjatywą występuje pracownik.

Gdyby projekt został przyjęty w wersji pierwotnej, to pracodawca wyrażałby zgodę z wszelkimi obciążeniami albo nie wyrażałby zgody ze szkodą dla pracownika. W szczególności dotyczyłoby to sytuacji, gdy pracownik sam planuje podnosić kwalifikacje uczestnicząc w różnych kursach, seminariach, formach samokształcenia.

3) Brak obowiązku zawierania umowy szkoleniowej

Jeśli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji, nie ma obowiązku zawierania umowy szkoleniowej.

W pierwotnej wersji projektu istniał ten obowiązek po stronie pracodawcy, bez żadnego odstępstwa, nawet dla krótkich (kilkudniowych, kilkunastogodzinnych) form kształcenia. Zatem, gdyby projektowane przepisy zostały przyjęte w niezmienionym kształcie, to pracodawca byłby zobowiązany w każdym przypadku zadbać o powstanie umowy i doprowadzenie do jej podpisania przez pracownika. Proponowane rozwiązania nie uwzględniały stosowanych na ogromną skalę przez pracodawców krótkich form rozwoju kompetencji i podnoszenia kwalifikacji.

W ostateczności przyjęto inne rozwiązanie - jeśli pracownik nie ma obowiązku do kontynuacji zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji - umowa szkoleniowa nie musi być podpisywana.

Czytaj także: Zwrot kosztów studiów podyplomowych dla pracownika>>

4) Przyjęcie szerokiego zakresu podnoszenia kwalifikacji zawodowych obejmującego nie tylko wykonywaną, ale również planowaną pracę

Pierwotnie przepisy zawężały zakres podnoszenia kwalifikacji, gdyż ograniczały się do zdobywania, uzupełniania lub poszerzania wiedzy albo umiejętności związanych tylko z wykonywaną pracą, natomiast pominięto związek z planowaną pracą, która będzie mogła być wykonywana przez pracownika w związku z zamierzoną zmianą zakresu działalności pracodawcy.

Przepis art. 17 Kodeksu pracy nakłada na pracodawcę obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych.  Art 103¹ wprowadzony do kodeksu przez omawianą nowelizację definiuje, czym jest podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z nim, przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Definicja ta jest więc bardzo szeroka.

5) Nowy, ujednolicony wymiar urlopu szkoleniowego

Nowe przepisy wprowadzają inny, od dotychczas obowiązującego w rozporządzeniu z 1993 r., wymiar urlopu szkoleniowego. Długość urlopu zależy od rodzaju zdawanego egzaminu. I tak:

- 6 dni jednorazowo przypada na egzamin maturalny, eksternistyczny lub potwierdzający kwalifikacje zawodowe;

- 21 dni jednorazowo przypada na egzamin dyplomowy.

Warto podkreślić, że wynikający z rozporządzenia wymiar był dłuższy i bardziej zróżnicowany - w zależności od formy kształcenia. W przypadku studiów dotyczył każdego roku, a dodatkowo przewidywał urlop na przygotowanie się do egzaminu dyplomowego lub przygotowanie pracy dyplomowej. Uchwalone przepisy przewidują 21 dni tylko dla ostatniego roku studiów.

6) Rozszerzenie zakresu sytuacji, kiedy pracownik jest zobowiązany do zwrotu kosztów kształcenia

Ostatecznie rozszerzono zakres sytuacji, kiedy pracownik jest zobowiązany do zwrotu kosztów kształcenia, mianowicie pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:

1. który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,

2. z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż 3 lata,

3. który w okresie nie dłuższym niż 3 lata rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn dotyczących mobbingu,

4. który w okresie nie dłuższym niż 3 lata rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na skutek narażenia jego zdrowia lub życia lub z powodu mobbingu, mimo faktycznego braku przyczyn określonych w tych przepisach (chodzi więc o pozorność działania po stronie pracownika) - jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

7) Płatne zwolnienie z pracy na czas zajęć podnoszących kwalifikacje zawodowe określonych wprost w przepisach prawa pracy

Pracodawca jest zobowiązany do płatnego zwolnienia z pracy pracownika na czas zajęć podnoszących kwalifikacje zawodowe, które są określone wprost w przepisach prawa pracy (np. studia, szkoła średnia). Należy podkreślić, że chodzi o zwolnienie tylko na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania, co nie było doprecyzowane w dotychczasowych przepisach.

Czytaj także: Jak klasyfikować wydatki związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych pracowników>>

8) Przyznanie przez pracodawcę dodatkowych świadczeń pracownikowi

Pracodawca może - a więc nie obligatoryjnie ale fakultatywnie  przyznać pracownikowi dodatkowe świadczenia związane ze szkoleniem, np. na pokrycie opłat za zakwaterowanie, przejazd i podręczniki.

9) Zwolnienia podatkowe

Zachowana jest ciągłość w zakresie zwolnienia z opodatkowania wartości świadczeń przyznanych na podnoszenie kwalifikacji zawodowych. W myśl przepisów przejściowych, do pracowników, którzy rozpoczęli podnoszenie kwalifikacji zawodowych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy regulujące zasady i warunki podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników, obowiązujące przed dniem 11 kwietnia 2010 r.

Reasumując, należy stwierdzić, że nowelizacja jest istotna, gdyż dokładnie precyzuje uregulowania dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych bezpośrednio do k.p., co z pewnością wpłynie na większą ich znajomość przez pracowników. Co prawda, po części powtarza ona dotychczasowe regulacje zawarte w rozporządzeniach, jednakże, wprowadza zmiany w zakresie: płatnych urlopów, dodatkowych uprawnień pracowników, określenia zwolnień, które obecnie nie przysługują z całości lub części dnia pracy, a „na czas trwania” zajęć oraz „na czas niezbędny by punktualnie na nie przybyć”. 

Dodatkowo, istotną kwestią nowelizacji jest definicja kwalifikacji zawodowych, która zrównuje reguły dotyczące urlopów i zwolnień pracowników, podnoszących kwalifikację tylko „za zgodą” pracodawcy, z tymi, którzy podnoszą kwalifikacje „z inicjatywy” pracodawcy.

Czytaj także: Podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników – stanowisko Ministerstwa Pracy>>

Więcej o prawie pracy w instytucjach kultury>>

Tomasz Błotnicki

samorzad.infor.pl