Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności - przesłanki pozytywne i negatywne

Z jednej strony, sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego ma realny wpływ na wysokość sankcji zastosowanej względem niego i zakończenie postępowania bez stosownego wpisu w rejestrze skazanych. Z drugiej strony, organ procesowy ma możliwość szybkiego zakończenia postępowania nie tylko w zakresie wydania orzeczenia kończącego postępowanie, ale też skutecznego wykonania zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia o udzieleniu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności można złożyć w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego (w szczególności urząd skarbowy lub urząd celny).

Jeżeli sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego dojdzie do porozumienia z finansowym organem prowadzącym postępowanie, ten ostatni składa w sądzie wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i jeśli sąd tenże zaakceptuje, to wyda wyrok kończący postępowanie. Takie rozwiązanie nie jest jednak możliwe w każdym przypadku.

Czytaj także: Odpowiedzialność karna i karna skarbowa kierownika jednostki>>

Przesłanki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Zgodnie z art.17 §1 k.k.s. sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

    1)    uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;

    2)    sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony;

    3)    sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścił ich równowartość pieniężną;

    4)    uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Wszystkie te przesłanki muszą być spełnione łącznie o tyle, o ile w danym przypadku jest to możliwe. Tak np. popełnienie przestępstwa skarbowego polegającego na nierzetelnym prowadzeniu podatkowej księgi przychodów i rozchodów (art. 61 §1 k.k.s.) nie musi się wiązać z uszczupleniem jakiejkolwiek należności publicznoprawnej. Z kolei, w razie popełnienia wykroczenia skarbowego polegającego na nieterminowym złożeniu deklaracji przez płatnika (art. 79 §2 k.k.s.) nie ma mowy o przepadku przedmiotów, co wszakże nie wyklucza dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przez sprawcę tego wykroczenia skarbowego.

Odnośnie przesłanki dotyczącej niebudzących wątpliwości okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego podkreślić należy, że chodzi nie tylko o samo sprawstwo podejrzanego, ale o wszystkie okoliczności, które mają znaczenie dla ustalenia zakresu jego odpowiedzialności, a więc także o właściwą ocenę prawną czynu będącego przedmiotem postępowania.

Taka sytuacja może zachodzić nawet wtedy, gdy podejrzany nie przyznaje się do popełnienia zarzucanego mu czynu z tym, że wówczas trudno sobie wyobrazić akceptowanie przez taką osobę poddania się odpowiedzialności. W zdecydowanej większości wypadków dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest wynikiem przyznania się sprawcy do popełnienia zarzucanego mu czynu i złożenia krótkich wyjaśnień potwierdzających ustalenia już dokonane przez organ prowadzący postępowanie. Stwierdzenie jakichkolwiek wątpliwości co do np. rodzaju i stopnia zawinienia, skutku działania, rozmiaru należności narażonej na uszczuplenie powoduje, że dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest niemożliwe dopóty, dopóki te wątpliwości nie zostaną rozwiązane (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2007r., IV KK 333/07).

Jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, dla skorzystania z instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności konieczne jest uiszczenie w całości wymagalnej należności, a więc takiej, jaka w danym momencie jest do uregulowania z racji uszczuplenia (art.53 § 27 k.k.s.). Należność ta nie musi być przez sprawcę uiszczona osobiście (tak: Tomasz Grzegorczyk „Kodeks karny skarbowy. Komentarz.”, Dom Wydawniczy ABC 2006r., s.155).

Uiszczenie: kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony oraz zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania są kolejnymi warunkami dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

Grzywnę musi uiścić osobiście sprawca, co wynika wprost z treści przepisu art.17 §1 p.2 k.k.s. Musi to być co najmniej najniższa kara grzywny grożąca za dany czyn zabroniony.

Najniższa kara grzywny za przestępstwo skarbowe  stanowi równowartość 10 stawek dziennych z których każda stanowi co najmniej 1/30 część minimalnego wynagrodzenia (art.23 §1 i §3 k.k.s.). Obecnie najniższa kara grzywny wynosi 10 stawek dziennych po 46,20 zł., a więc sięga równowartości 462 złotych.  Najniższa kara grzywny za wykroczenie skarbowe sięga 1/10 części minimalnego wynagrodzenia (art.48 §1 k.k.s.). Obecnie najniższa kara grzywny za wykroczenie skarbowe sięga zatem 138,60 złotych (od dnia 1 stycznia 2011r., zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 5 października 2010r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2011r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1386 złotych).

Zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 2005r. w sprawie wysokości zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. Zgodnie z §1-2 tegoż rozporządzenia, wysokość zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawie o przestępstwo skarbowe wynosi jedną dziesiątą minimalnego wynagrodzenia, zaś w sprawie o wykroczenie skarbowe wynosi jedną dwunastą minimalnego wynagrodzenia.

W każdym przypadku chodzi o wysokość minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie złożenia przez sprawcę wniosku. Kwoty te zaokrągla się w dół do pełnych złotych, a więc obecnie zryczałtowana równowartość kosztów postępowania wynosi: w sprawie o przestępstwo skarbowe 138 złotych, zaś w sprawie o wykroczenie skarbowe 115 złotych. Zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania sprawca nie musi uiszczać osobiście, ale godne podkreślenia jest to, że – zgodnie z brzmieniem art.17 §1 p.3 k.k.s. – warunkiem dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest fakt uiszczenia „co najmniej” zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania.

---

Oznacza to, że w tych postępowaniach, gdzie organy procesowe poniosły znaczne koszty, możliwe jest uzależnienie wystąpienia o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od zapłaty przez sprawcę wyższych niż zryczałtowane kosztów postępowania, odpowiadających tym rzeczywiście poniesionym w danym postępowaniu.

Jeżeli sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie dysponuje środkami pozwalającymi na niezwłoczne uregulowanie grzywny i kosztów postępowania, nic nie stoi na przeszkodzie, ażeby dać mu odpowiedni czas na zgromadzenie tych środków. Okres ten powinien być tak uzgodniony, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie (art.2 §1 p.4 k.p.k. w zw. z art.113 §1 k.k.s.).

Wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów musi być wyraźne i wskazywać jednoznacznie, jakie konkretnie przedmioty to oświadczenie obejmuje. Najczęściej złożenie takiego oświadczenia jest już tylko następstwem zatrzymania przy sprawcy przedmiotów, które podlegają przepadkowi na podstawie przepisów kodeksu karnego skarbowego – np. butelek alkoholu lub paczek papierosów bez znaków akcyzy (zob.: art.29-31 k.k.s., art.49 k.k.s.).

Sprawca powinien złożyć te przedmioty, które podlegają przepadkowi (równoznaczne ze złożeniem jest ich zajęcie przez organ prowadzący postępowanie – np. urząd celny), a w razie niemożności ich złożenia - uiścić ich równowartość pieniężną, przy czym nie dotyczy to przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione (art.29 p.4 k.k.s. w zw. z art.16 §2 k.k.s.). W tym ostatnim przypadku dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest możliwe jedynie wówczas, gdy sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów.

Przepadku przedmiotów nie orzeka się natomiast wtedy, gdy uregulowano należność publicznoprawną związaną z danym przedmiotem, chyba że należność ta jest niewspółmiernie niska do kwoty równowartości przepadku albo przepadek odnosi się do przedmiotów specjalnie przystosowanych do popełniania czynu zabronionego (art. 17 § 1 p.3 k.k.s. w zw. z art. 31 § 3 p.2 k.k.s.).

Czytaj także: Odpowiedzialność podatnika za nieterminowe złożenie deklaracji>>

Przesłanki wyłączające dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli:

    1)    przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności;

    2)    przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach określonych w art. 37 § 1 lub art. 38 § 2 k.k.s.;

    3)    zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu (art.17 §2 k.k.s.).

Generalizując można wskazać, że dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może być stosowane do wszystkich wykroczeń skarbowych, zaś nie wolno tegoż stosować w przypadku tych przestępstw skarbowych, które ustawodawca uznał za najcięższe sankcjonując ich popełnienie karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności oraz tych, w których okoliczności związane z popełnieniem czynu lub osobą sprawcy przemawiają za jego surowym potraktowaniem – te właśnie okoliczności wymienione są w przepisach art. 37 § 1 i art. 38 § 2 k.k.s.

Przepis art.37 §1 k.k.s. określa przypadki, w których stosuje się obligatoryjnie nadzwyczajne obostrzenie kary; ma to miejsce, jeżeli sprawca:

    1)    popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej wartości albo popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest duża; duża jest taka wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza pięćsetkrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia (art.53 §15 k.k.s.);

    2)    uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu;

    3)    popełnia dwa albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i każdy z tych czynów wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego określonego w tym samym przepisie, a odstępy czasu pomiędzy nimi nie są długie;

    4)    skazany za umyślne przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności lub karę ograniczenia wolności albo karę grzywny, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności lub 6 miesięcy kary ograniczenia wolności albo po uiszczeniu grzywny wynoszącej co najmniej 120 stawek dziennych popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe tego samego rodzaju;

    5)    popełnia przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego;

    6)    popełnia przestępstwo skarbowe, używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo działając wspólnie z inną osobą, która używa przemocy lub grozi natychmiastowym jej użyciem;

    7)    przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadza inną osobę do popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwo skarbowe.

Z kolei, w art.38 §2 k.k.s. określa sposób nadzwyczajnego obostrzenia kary w przypadkach w tym przepisie wskazanych.

Podkreślenia wymaga, że nawet gdy sprawca spełnił dodatkowe wymagania, wskazane w przepisach art.37 §§2-3 k.k.s. oraz art.38 §3 k.k.s., dające podstawę do zaniechania stosowania nadzwyczajnego obostrzenia kary, to i tak niemożliwe będzie względem niego zastosowanie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, gdyż nie zmieni to faktu, że dany sprawca popełnił przestępstwo skarbowe w warunkach określonych w art.37 §1 k.k.s. lub w art.38 §2 k.k.s.

mgr Sebastian Kowalski - sędzia Sądu Rejonowego w Wałbrzychu,
doktorant w Katedrze Kryminologii i Prawa Karnego Gospodarczego
Uniwersytetu Wrocławskiego