System Informacji Oświatowej przeskanuje uczniów i nauczycieli

Senat 12 maja br. przegłosował bez poprawek ustawę z 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej (SIO). Oznacza to, że ten akt prawny czeka już tylko na podpis prezydenta.

Przegłosowanie przez senatorów wniosku o przyjęcie ustawy bez poprawek spowodowało, że nie poddano pod głosowanie ponad 30 propozycji zmian zgłoszonych przez senatorów Prawa i Sprawiedliwości oraz senacką Komisję Praw Człowieka. Wśród nich były poprawki zmierzające do wyłączenia z ustawy zapisów o zbieraniu danych wrażliwych oraz indywidualnych o uczniach.

Zastrzeżenia do Senatu przesłała także Helsińska Fundacja Praw Człowieka, podważając celowość zmian w zaproponowanym przez resort edukacji kształcie. Wątpliwe jest, czy tak silnie personalizowane dane są niezbędne do gromadzenia w świetle celu projektowanej ustawy i czy są środkami koniecznymi do monitorowania i podwyższania poziomu edukacji w Polsce – pisze Fundacja w opinii.

Według Fundacji, jeśli ustawodawca podejmuje decyzję, że określona ingerencja w zakres praw i wolności obywateli jest konieczna i niezbędna, to powinien w maksymalnym stopniu ograniczyć liczbę gromadzonych spersonalizowanych danych. Wątpliwości wywołuje też zakres danych indywidualnie personalizowanych, który obejmuje również dane wrażliwe. Zdaniem Fundacji bezcelowe wydaje się archiwizowanie zindywidualizowanych informacji na poziomie centralnym, gdy żadne podmioty (poza ministerstwem) nie uzyskają dostępu do takich informacji i w związku z tym nie będą z nich korzystały we wskazanych w uzasadnieniu do projektu ustawy celach.

Uzasadnione z perspektywy należytego zagwarantowania praw jednostki byłoby rozwiązanie, zgodnie z którym z lokalnych baz danych, tj. z poszczególnych szkół, do centralnego SIO mogłyby wychodzić dane zbiorcze lub zanonimizowane – wskazywała Helsińska Fundacja Praw Człowieka w piśmie do marszałka Senatu.

Na te wątpliwości odpowiadała Katarzyna Hall, minister edukacji narodowej (dalej: MEN), i przekonywała w Senacie, że dane indywidualne uczniów będą przechowywane w Systemie Informacji Oświatowej tylko tak długo jak będą potrzebne – część z nich ma być usuwana już po roku, inne po dwóch lub pięciu latach. Podkreślała także, że reforma zbierania danych potrzebna jest do precyzyjnego wyliczania subwencji oświatowej dla samorządów.

Z informacji zamieszczonych na stronach internetowych MEN wynika, że na wszystkich etapach prac nad ustawą MEN współpracowało z Generalnym Inspektorem Ochrony Danych Osobowych (GIODO). Według resortu edukacji GIODO będzie pełnił nadzór zarówno nad tworzeniem rozwiązań informatycznych nowego systemu, jak i jego prawidłowym funkcjonowaniem. Ministerstwo uważa, że nowy system będzie wyposażony we wszelkie wymagane zabezpieczenia uniemożliwiające wyciek danych. Dane zbierane przez SIO, opisujące jednostkowo konkretne osoby, będą podlegały ochronie danych osobowych.

Czytaj także: Kontrowersje wokół ustawy o Systemie Informacji Oświatowej>>

Co się zmieni

System Informacji Oświatowej funkcjonuje od 1 stycznia 2005 r. wprowadzony ustawą z 19 lutego 2004 r. o systemie informacji oświatowej (dalej: stara ustawa o SIO). W SIO gromadzone są zbiory danych o:

● szkołach i placówkach oświatowych,

● uczniach, słuchaczach, wychowankach, absolwentach,

● nauczycielach, wychowawcach i innych pracownikach,

● spełnianiu obowiązku nauki.

System gromadzi i przetwarza dane służące do prowadzenia polityki oświatowej państwa. Są one m.in. podstawą do podziału subwencji oświatowej czy kształtowania wynagrodzeń nauczycieli. W praktyce jednak, aż 1/4 sprawozdań, będących podstawą wpisów do obecnego systemu, zawiera poważne błędy, stąd też argumenty MEN o konieczności zmian w systemie.

Administratorem Systemu Informacji Oświatowej zostanie Minister Edukacji Narodowej. Jest on również adresatem zasobów informacyjnych zgromadzonych w tej bazie. Administratorami lokalnych baz danych Systemu Informacji Oświatowej będą dyrektorzy szkół (lub wyznaczeni przez nich pracownicy).

Dane zbiorcze, dane jednostkowe

W porównaniu ze starą ustawą o Systemie Informacji Oświatowej nowa ustawa zmienia sposób zbierania danych. Odchodzi się od formuły gromadzenia informacji zbiorczych, na rzecz danych jednostkowych. W konsekwencji wszystkie dane gromadzone i przetwarzane w SIO, dotyczące zarówno uczniów i nauczycieli, jak i placówek oświatowych – będą danymi jednostkowymi.

Jednostkowa formuła gromadzenia danych polega na tym, że dane oświatowe będą opisywały nie, jak dotychczas, pewien zbiór osób, np. liczbę uczniów klas pierwszych danej szkoły, lecz konkretną osobę lub jednostkę organizacyjną o ustalonej tożsamości lub cechach identyfikacyjnych. Tożsamość:

1) uczniów i nauczycieli będzie identyfikowana w systemie przez imię, nazwisko i numer PESEL,

2) szkoły, placówki oświatowej czy innej jednostki organizacyjnej będzie identyfikowana przez np. nazwę jednostki, adres jej siedziby i numer REGON.

Obecnie gromadzone dane zbiorcze zawierają informacje o liczbie uczniów opisanych według określonej cechy, m.in. płci, roku urodzenia, typów lub rodzajów szkół i placówek oświatowych, do których uczęszczają, klas, oddziałów, profili kształcenia, rodzaju zajęć w których uczestniczą itd.

Nowa formuła powoduje, że każda z tych informacji będzie przypisana do konkretnego dziecka. Zastosowanie tak precyzyjnego mechanizmu pozwoli na weryfikowanie rzetelności danych już na etapie ich wprowadzania. I to zarówno w stosunku do każdego dziecka, nauczyciela, jak i do każdej instytucji oświatowej. Stanie się to dzięki elektronicznemu powiązaniu SIO z rejestrami referencyjnymi PESEL i REGON. Brak potwierdzenia przez te rejestry poprawności wpisu dla konkretnej osoby (imienia, nazwiska i numeru PESEL) lub danych placówki (numeru REGON) uniemożliwi wprowadzenie do SIO kolejnych danych dotyczących tej osoby lub placówki.

Tak szczegółowy system oznacza znaczne rozbudowanie tej bazy danych. Może się w niej znajdować potencjalnie nawet 6 mln uczniów, 600 tys. przedszkolaków i 600 tys. słuchaczy.

Ewidencja szkół

Uchwalenie nowej ustawy o SIO spowodowało, że powstanie Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych (RSPO), czyli aktualizowany na bieżąco jednolity katalog szkół i placówek oświatowych. Będzie on występował jako część bazy danych SIO i miał status krajowego rejestru urzędowego.

W RSPO gromadzone będą podstawowe dane charakteryzujące rodzaj działań oświatowych, wychowawczych lub opiekuńczych prowadzonych w danej jednostce. Znajdą się tam informacje, takie jak:

● nazwa i typ szkoły lub rodzaj placówki,

● określenie statusu publicznoprawnego,

● określenie specyfiki szkoły oraz kategorii osób z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, dla których szkoła została zorganizowana,

● określenie profili kształcenia ogólnozawodowego w liceum profilowanym, zawodu i specjalizacji w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej prowadzącej kształcenie zawodowe.

Informacje z tej bazy będą też wykorzystywane przez nadzór pedagogiczny, podmioty prowadzące szkoły, a także przez uczniów i rodziców.

---

Dane o uczniach i nauczycielach

Dane dotyczące uczniów i nauczycieli podzielono na identyfikacyjne (imię, nazwisko, PESEL) i dziedzinowe. Dane dziedzinowe to informacje „oświatowe”, tj. takie, których gromadzenie jest niezbędne do realizacji zadań ustrojowych związanych z zapewnieniem prawa do nauki. Dane te dotyczą sfery dydaktyczno-wychowawczej w przypadku uczniów oraz sfery zawodowej i ekonomicznej – w odniesieniu do nauczycieli.

Środki na realizację zadań oświatowych pokrywane są głównie z subwencji oświatowej. Podziału tej subwencji dokonuje MEN, uwzględniając m.in.: typ szkoły, awans zawodowy nauczycieli, liczbę uczniów itd. Źródłem tych danych jest właśnie SIO. Odstąpienie od gromadzenia w SIO danych zbiorczych na rzecz informacji jednostkowych ma lepiej powiązać przekazywane pieniądze z uczniem, szkołą i samorządem – do którego są kierowane.

Do bazy będą też przekazywane dane o profilu nauczania, zawodzie, specjalności. Będą one podstawą do „wyciągania” z systemu informacji o tym, ilu uczniów o jakich specjalnościach kończy szkołę, jakich uczniów brakuje na rynku, a jakie kierunki z powodu dużej podaży pracowników powinny być ograniczane.

Gromadzenie danych dotyczących miejsca zamieszkania ucznia jest niezbędne m.in. z konieczności zapewnienia przez samorządy bezpłatnego dowozu uczniów do szkół. Właściwe jednostki samorządu będą miały dostęp do danych o miejscu zamieszkania uczniów w formie raportów (zawierających dane odpersonalizowane).

Dane pracownicze

Do systemu wprowadzane będą też informacje o liczbie nauczycieli, z którymi planowane jest rozwiązanie stosunku pracy albo stosunek pracy wygaśnie. Informacja taka wprowadzana będzie przez dyrektorów szkół i placówek oświatowych. Będzie wykorzystywana przy planowaniu w budżecie państwa i budżetach samorządowych środków finansowych, np. na odprawy dla nauczycieli.

Do bazy wprowadzone zostaną też dane o liczbie pracowników zatrudnionych w komórkach merytorycznych odpowiedzialnych za zarządzanie i administrację oświatą (np. w urzędach gmin, kuratoriach oświaty). Dane te umożliwią uzyskanie pełnego obrazu kosztów i struktury zatrudnienia w oświacie.

Szkoły zobowiązane będą do przekazywania tytułów podręczników obowiązujących w poszczególnych oddziałach szkolnych. Będzie to narzędzie dla szefów resortów edukacji i kultury, służące do dopuszczania i wycofywania podręczników z użytku szkolnego (zgodnie z kompetencjami ministrów określonymi w art. 22a ust. 3 i 7 ustawy o systemie oświaty).

Czytaj także: System Informacji Oświatowej będzie pod kontrolą GIODO>>

Finansowanie systemu

Na realizację projektu przewidziano 14 mln zł. Środki te przeznaczone zostaną na zakup m.in. sprzętu komputerowego, relacyjnej bazy danych, oprogramowania analitycznego. Szacowane jest też zwiększenie rocznego budżetu potrzebnego na utrzymanie SIO. Zwiększone o 3 mln zł roczne koszty wynikają ze znacznego rozbudowania SIO w stosunku do obecnego systemu.

Wprowadzenie nowego systemu informacji oświatowej nie obciąży finansowo samorządów terytorialnych.

Zdaniem ustawodawcy nowe rozwiązanie pozwoli na posiadanie jednostkowych danych o wynagrodzeniach nauczycieli, a to umożliwi dokonywanie rzetelnych analiz o faktycznej sytuacji finansowej nauczycieli i innych pracowników zatrudnionych w oświacie.

Na poziomie lokalnym dostęp władz samorządowych (jako organów prowadzących) do tych informacji ma doprowadzić do poprawy organizacji pracy szkół i placówek oświatowych.

Uchwalona przez parlament nowa ustawa o SIO została przekazana do podpisu prezydenta. Gdy tak się stanie, to będzie wchodzić w życie stopniowo od 30 kwietnia 2012 r. Początkowo oba systemy – obecny i nowy – będą funkcjonowały równolegle.

DO CZEGO SŁUŻY NOWY SIO

● Zarządzanie siecią szkół

● Podział subwencji oświatowej

● Ustalanie liczby nauczycieli

● Określanie potrzeb dowozu dzieci do szkół

● Określanie podaży osób przyuczających się do konkretnego zawodu

● Określanie wysokości środków potrzebnych na odprawy dla nauczycieli

DOTACJE NA ŻŁOBKI

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (dalej: MPiPS) złagodziło wymagania formalne dla samorządów, aby więcej jednostek skorzystało z dotacji w ramach programu „Maluch”. Do 20 czerwca, 15 lipca i 5 sierpnia 2011 r. gminy mogą składać wnioski o pieniądze na rozwój infrastruktury instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat trzech, tj. żłobków, klubów dziecięcych i dziennych opiekunów.

Przedmiotem dofinansowania może być wyposażenie pomieszczeń i prace wykończeniowe, adaptacja istniejących budynków oraz budowa lub zakup nowych z przeznaczeniem na organizację i funkcjonowanie nowych miejsc opieki nad małymi dziećmi.

Na Program w 2011 roku MPiPS przeznaczyło ogółem kwotę 40 mln zł.

Więcej na stronie www.mpips.gov.pl

Podstawy prawne

•  Ustawa z 19 lutego 2004 r. o systemie informacji oświatowej (Dz.U. nr 49, poz. 463; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 42, poz. 273)

•  Ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (j.t. Dz.U. z 2010 r. nr 80, poz. 526; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 127, poz. 857)

•  Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 106, poz. 622)

•  Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 219, poz. 1706)