Pułapki budżetu obywatelskiego

Przepis art. 5a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) stanowi, że „w wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na jej terytorium konsultacje z mieszkańcami gminy” (ust. 1). W myśl ust. 2 tego przepisu „zasady i tryb przeprowadzania konsultacji określa uchwała rady gminy”.

Zobacz również: Samorządy powinny mieć większy wpływ na swoje dochody

Rada Miasta S., działając na podstawie tego unormowania, podjęła uchwałę w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych, w załączniku do której określiła w drodze regulaminu zasady i tryb przeprowadzania konsultacji społecznych. W § 6 tego regulaminu organ stanowiący przyznał prezydentowi uprawnienie do rozpatrywania wniosków o przeprowadzenie konsultacji społecznych i podejmowania decyzji w tej sprawie w drodze zarządzenia. Rada Miasta postanowiła również, że zarządzenie w sprawie przeprowadzenia konsultacji społecznych określa:

1) cel i przedmiot konsultacji,

2) czas rozpoczęcia i zakończenia konsultacji oraz miejsce ich przeprowadzenia,

3) zasięg terytorialny oraz podmioty uczestniczące w konsultacjach,

4) formy przeprowadzania konsultacji,

5) jednostkę organizacyjną urzędu lub gminy odpowiedzialną za przeprowadzenie konsultacji,

6) termin i formę przekazania mieszkańcom gminy informacji o wynikach konsultacji.

Następnie – opierając się na przepisach tej uchwały – prezydent miasta S. wydał zarządzenie zawierające postanowienie o przeprowadzeniu w okresie od 1 czerwca do 21 października 2015 r. konsultacji społecznych w przedmiocie budżetu obywatelskiego na 2016 rok. W treści zarządzenia zawarto zapis, że „konsultacje obejmują teren Gminy Miasto S., a uczestniczyć w nich mogą (tzn. składać propozycje projektów – dop. red.) wszyscy mieszkańcy Gminy Miasto S.”, natomiast „prawo udziału w głosowaniu mają mieszkańcy Gminy Miasto S., którzy w dniu głosowania mają ukończone 16 lat i którzy spełniają jedno z poniższych kryteriów:

1) są zameldowani w S.,

2) nie posiadają zameldowania, ale zamieszkują w S.,

3) nie posiadają zameldowania, ale zamieszkują i studiują na terenie S.,

4) nie posiadają zameldowania, ale zamieszkują i uczęszczają do szkół na terenie S.”.

Kryterium wieku i zamieszkania

Analiza przywołanej regulacji i dokonanego przez prezydenta miasta S. rozróżnienia musi prowadzić do wniosku, że zawiera ona nieuprawnione zawężenie – określonego przecież przez ustawę – kręgu osób uprawnionych do udziału w konsultacjach społecznych do tych, które w dniu głosowania ukończą 16 lat. W art. 5a ust. 1 i 2 u.s.g. prawodawca postanowił bowiem, że władnymi do wzięcia udziału w konsultacjach są mieszkańcy gminy. Norma ta nie zawiera żadnych ograniczeń ani też – co istotne – nie odsyła w tym zakresie do innych aktów prawa. Wspólnotę tworzą osoby stale zamieszkujące w danej gminie. Z kolei o tym, kto jest mieszkańcem gminy, przesądzają przepisy ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 25 tego aktu, „miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu”. Z uwagi na to, że miejsce zamieszkania jest zależne od zamiaru, a więc od woli konkretnej osoby, a o charakterze pobytu decydują również okoliczności faktyczne wskazujące na zamiar rzeczywisty, osoby, które spełniają wymienione przesłanki, są mieszkańcami gminy. Żadne inne kryteria – w tym, jak w omawianym stanie faktycznym osiągnięcie określonego wieku – nie mogą decydować o uznaniu danej osoby za mieszkańca gminy (por. wyroki WSA w Opolu z 13 czerwca 2006 r., sygn. akt II SA/Op 213/06, NSA z 8 grudnia 2011 r., sygn. akt II OSK 1562/11).