Sygnalista – w pytaniach i odpowiedziach

Kto to sygnalista?

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii, zwana potocznie dyrektywą o sygnalistach mówi o „osobie dokonującej zgłoszenie”. Według Dyrektywy oznacza to osobę fizyczną, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną przez nią pracą. Po angielsku określa się taką osobę jako whistleblower, natomiast w Polsce piszemy o sygnalistach lub demaskatorach.

W mojej prywatnej definicji: sygnalista to osoba, która nie odwraca wzroku i nie milczy w obliczu zła lecz ujawnia je. Działając w dobrej wierze alarmuje o możliwych nieprawidłowościach itp.

Kto może zostać sygnalistą?

Status sygnalisty będzie uzyskiwała osoba, pracująca w sektorze prywatnym lub publicznym, która:

1. zgłosi: działanie niezgodne z prawem, nadużywanie prawa (tj. działanie lub zaniechanie, które nie wydaje się niezgodne z prawem w sensie formalnym, lecz jest sprzeczne z przedmiotem lub celem prawa) lub potencjalne naruszenie, którego jeszcze nie popełniono, jeśli istnieje prawdopodobieństwo jego popełnienia, w jednej z następujących dziedzin:

• zamówień publicznych,
• usług finansowych i zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• bezpieczeństwa produktów,
• bezpieczeństwa transportu,
• ochrony środowiska,
• bezpieczeństwa jądrowego,
• bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt,
• zdrowia publicznego,
• ochrony konsumentów,
• ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych,
• unijnych reguł konkurencji,
• naruszeń szkodzących interesom finansowym UE oraz unikania opodatkowania osób prawnych.

2. posiada status:

• pracownika danego podmiotu prawnego
• osoby prowadzącej działalność na własny rachunek i utrzymującego kontakt z danym podmiotem prawnym
• udziałowca, akcjonariusza lub członka organu zarządzającego przedsiębiorstwa, w tym członków nie wykonawczych danego podmiotu prawnego
• wolontariusza lub stażysty nie otrzymującego wynagrodzenie pracujący w danym podmiocie prawnym
• osoby pracującej pod nadzorem i kierownictwem wykonawców, podwykonawców i dostawców danego podmiotu prawnego
• kandydata na pracownika lub kontrahenta danego podmiotu prawnego – jeżeli informacje dotyczące naruszenia uzyskała w trakcie procesu rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy.
• ma uzasadnione przekonanie, w danych okolicznościach i w świetle posiadanych (w momencie zgłaszania) informacji, że zgłaszane przez nią kwestie są prawdziwe.

Kiedy status Sygnalisty nie powinien być przyznawany?

Status sygnalisty nie powinien być przyznawany w przypadku:

1. zgłaszania celowo i świadomie błędnych lub wprowadzających w błąd informacji
2. zgłaszania informacji, które są już publicznie dostępne,
3. zgłaszania nieuzasadnionych plotek i pogłosek.

Czy przyznanie statusu sygnalisty można uzależnić od zaradzenia naruszeniu?

Przyznanie statusu sygnalisty nie może zależeć od tego czy zaradzono czy też nie zaradzono naruszeniu (np. naruszenie nie zostało właściwie ocenione lub zbadane lub nie podjęto żadnych działań naprawczych).

Czy statusu sygnalisty można się zrzec w drodze umowy?

Na gruncie ww. dyrektywy nie dopuszczalne będzie zrzeczenie się statusu sygnalisty w drodze umowy.

Czy sygnalista jest chroniony?

Dyrektywa o sygnalistach zakazuje działań odwetowych wobec sygnalistów.

Na gruncie Dyrektywy przez działania odwetowe” rozumie się bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie mające miejsce w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem wewnętrznym lub zewnętrznym lub ujawnieniem publicznym i które wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę dla osoby dokonującej zgłoszenia.

Autopromocja

Prawa i obowiązki dyrektora szkoły. Kompetencje. Zadania. Odwołanie

Sprawdź

Dyrektywa nakłada na Państwa członkowskie podjęcie niezbędnych środków, aby zakazać wszelkich form działań odwetowych wobec sygnalistów i innych osób chronionych przez Dyrektywę. Zakaz działań odwetowych obejmuje też groźby działań odwetowych i próby podejmowania działań odwetowych.

Jakie są przykłady działań odwetowych wobec sygnalisty?

Dyrektywa mówi, że zabronione są w szczególności działania odwetowe polegające na:

1. zawieszeniu, przymusowym urlopie bezpłatnym, zwolnieniu lub równoważnych środkach,
2. degradacji lub wstrzymaniu awansu,
3. przekazaniu obowiązków, zmianie miejsca pracy, obniżeniu wynagrodzenia, zmianie godzin pracy,
4. wstrzymaniu szkoleń,
5. negatywnej ocenie wyników lub negatywnej opinii o pracy,
6. nałożeniu lub zastosowaniu jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej,
7. przymusie, zastraszaniu, mobbingu lub wykluczaniu,
8. dyskryminacji, niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu,
9. nieprzekształceniu umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony, w sytuacji gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie,
10. nieprzedłużeniu lub wcześniejszym rozwiązania umowy o pracę na czas określony,
11. szkodzie, w tym nadszarpnięciu reputacji danej osoby, zwłaszcza w mediach społecznościowych, lub stracie finansowej, w tym stracie gospodarczej i utracie dochodu,
12. umieszczeniu na czarnej liście na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, co może skutkować tym, że dana osoba nie znajdzie w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub danej branży,
13. wcześniejszym rozwiązaniu lub wypowiedzeniu umowy dotyczącej towarów lub umowy o świadczenie usług,
14. odebraniu licencji lub zezwolenia,
15. skierowaniu na badania psychiatryczne lub lekarskie.

Jakie są środki wsparcia dla Sygnalistów?

Dyrektywa o sygnalistach nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, by sygnaliści oraz inne osoby wymienione w art. 4 dyrektywy, miały w stosownych przypadkach dostęp do środków wsparcia.

W szczególności do przedmiotowych środków wsparcia, wymaganych przez dyrektywę, należy:

1. bezpłatny i otwarty dla wszystkich dostęp do kompleksowych i obiektywnych informacji oraz porad na temat dostępnych procedur i środków ochrony prawnej mających na celu ochronę przed działaniami odwetowymi oraz na temat praw przysługujących osobie, której dotyczy zgłoszenie,
2. skuteczna pomoc ze strony właściwych organów w kontaktach z wszelkimi odpowiednimi organami zaangażowanymi w ochronę przed działaniami odwetowymi, w tym, jeżeli jest to przewidziane w prawie krajowym, do uzyskania zaświadczenia, że kwalifikują się one do objęcia ochroną,
3. pomoc prawna w postępowaniach karnych i transgranicznych postępowaniach cywilnych oraz, zgodnie z prawem krajowym, pomoc prawna w dalszych postępowaniach, a także doradztwo prawne lub inna pomoc prawna.

Ponadto Dyrektywa o sygnalistach daje państwom członkowskim możliwość wprowadzenia przepisów przewidujących dla osób dokonujących zgłoszenia:

1. przekazanie środków pomocy finansowej
2. różnego innego wsparcia, w tym wsparcia psychologicznego, udzielanego w toku postępowania sądowego.

W tym miejscu, chciałbym zwrócić uwagę, że bardzo ważną kwestią jest zapewnienie szybkiego i sprawnego postępowania sądowego np. w przypadku gdy sygnalista w wyniku odwetu został zwolniony z pracą. Rozstrzygnięcia w tego typu sprawach powinny zapadać w ciągu pary tygodni a nie paru miesięcy.

Czy za działania odwetowe wobec sygnalisty będą grozić sankcje?

Dyrektywa w motywie 102 wprost mówi, że zapewnienie skuteczności przepisów dotyczących ochrony sygnalistów wymaga wprowadzenia sankcji o charakterze karnym, cywilnym lub administracyjnym.

Sankcje te możemy podzielić, na:

1. sankcje dla osób podejmujących działania odwetowe lub inne niepożądane działania wobec osób dokonujących zgłoszenia mają na celu zniechęcać te osoby do podejmowania takich działań,
2. sankcje dla osób, które dokonały zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji na temat naruszeń, w przypadku których wykazano, że osoby te wiedziały, że są one nieprawdziwe mają na celu zapobieżenia zgłaszaniu w złej wierze i zachowania wiarygodności systemu. Ustawodawca unijna zwraca uwagę, że sankcje muszą być proporcjonalne by nie odstraszać potencjalnych sygnalistów.

Zgodnie z art. 23 Dyrektywy, państwa członkowskie są zobowiązane ustanowić skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje stosowane wobec osób fizycznych lub prawnych, które:

1. utrudniają lub usiłują utrudniać dokonywanie zgłoszeń;
2. podejmują działania odwetowe wobec sygnalistów i innych osób objętych zakresem podmiotowym Dyrektywy (art. 4),
3. wszczynają uciążliwe postępowania przeciwko sygnalistów i innych osób objętych zakresem podmiotowym Dyrektywy (art. 4),
4. dopuszczają się naruszeń obowiązku zachowania poufności tożsamości osób dokonujących zgłoszenia,
5. dokonujących zgłoszenia, wobec których ustalono, że świadomie dokonały zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.

Ponadto Państwa członkowskie są zobowiązane wprowadzić przepisy przewidujące środki odszkodowawcze za szkodę wynikającą ze zgłoszenia lub ujawniania publicznego, które zawierało nieprawdziwe informacje a sygnalista miał tego świadomość.

Niestety z braku ustawy wdrażającej ustawę nie wiemy jakie konkretnie sankcję będą groziły w Polsce za ww. działania.