Organizacja samorządu - ograniczenia

Samodzielność organizatorska samorządów: bariery i rekomendacje

Ograniczenia samodzielności organizatorskiej JST zawierają się w całym polskim ustawodawstwie, które drobiazgowo reguluje funkcjonowanie wewnętrzne wspólnot. Jedne z najbardziej dolegliwych zapisów znajdują się w ustawie o systemie oświaty (USO), ustawie o pomocy społecznej (UPS) oraz ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (UPZ). Zwiększenie samodzielności organizatorskiej jednostek samorządu terytorialnego (JST) to jeden ze sposobów optymalizacji kosztów wspólnot oraz racjonalizacji zarządzania. Forum Od-nowa wspólnie ze Związkiem Miast Polskich realizuje projekt przedstawiający konkretne rekomendacje systemowe odnośnie elastyczności w kształtowaniu własnych struktur i sposobie realizacji zadań publicznych.

I. Ustawa o systemie oświaty

Przepisy dotyczące samorządu w większości przypadków winny odnosić się nie do konkretnych jednostek organizacyjnych JST, lecz do samorządu jako takiego. To dane JST odpowiadają za realizację danego zadania publicznego, zaś jednostki organizacyjne mogą być tylko sposobem jego wykonania w zakresie określonym przez daną wspólnotę. Potrzebne są ogólne regulacje odnoszące się do roli samorządów w zakresie zadań oświatowych od strony możliwości kreowania polityki oświatowej przez organ JST. Trudno bowiem wskazać, jakiego rodzaju jest to polityka – ograniczająca się do utrzymywania przedszkoli i szkół czy związana z wpływaniem na edukację.

Cechą charakterystyczną USO jest opis systemu oświaty od strony obowiązków podmiotów publicznych – organów prowadzących szkoły i samych szkół. Powyższe rozwiązanie niesie ze sobą wady związane z kazuistyką przepisów USO, brakiem przejrzystości ustawy i ograniczeniem samodzielności JST. Układ USO powoduje, że utrudnione jest rozpoznanie kompetencji wszystkich wskazanych w ustawie podmiotów. Dotyczy to zarówno sposobu opisu tych kompetencji, jak też niekonsekwentnego podziału na zadania. Należy oddzielić kwestie organizacyjne (i te przypisać organowi prowadzącemu) od kwestii edukacyjno/wychowawczych, które powinny być wykonywane przez organ prowadzący wspólnie z innym organami/podmiotami.

Brakuje swobody w wyborze sposobów realizacji zadań. Konieczna jest rezygnacja z limitu liczby uczniów w szkole, powyżej którego nie można przekazać jej stowarzyszeniu i zniesienie wymogu uzyskania pozytywnej opinii kuratora o planowanym przekazaniu szkoły. Należy dopuścić możliwość powstawania zespołów szkół tego samego typu i wprowadzić procedurę łączenia szkół bez konieczności przeprowadzania likwidacji, co dotyczy m.in. tworzenia filii szkoły. Istnieje też potrzeba wprowadzenia przepisu wskazującego wprost, iż zawiadomienie o likwidacji szkoły odbywa się poprzez umieszczenie informacji na BIP danej JST, w sposób zwyczajowo przyjęty i na zebraniu rodziców. USO winna umożliwiać organom JST w uzasadnionych przypadkach wybór innych niż jednostka budżetowa form prowadzenia szkół i placówek.