REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

25 rozwiązań dla samorządu

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
 Forum Od-nowa
Organizacja non-profit

REKLAMA

System samorządowy potrzebuje nowego, spójnego podejścia. Z tego powodu Forum Od-nowa proponuje rozwiązania, które mają to umożliwić.

REKLAMA

W raporcie „Samorząd 3.0” think tank Forum Od-nowa proponuje 25 rozwiązań, które zmierzają do realizacji pięcioprzymiotnikowej wizji samorządu terytorialnego w Polsce: samodzielnego, elastycznego, transparentnego, odpowiedzialnego i efektywnego.

REKLAMA

System samorządowy potrzebuje nowego, spójnego podejścia. Ograniczenia finansowe, brak płaszczyzny działania społeczeństwa obywatelskiego, apetyty regulacyjne władz centralnych i związana z nimi inflacja prawa resortowego to tylko niektóre z problemów. Radykalnie zmieniają się także funkcje samorządów – już nie są tylko od wodociągów, kanalizacji, dróg czy utrzymania czystości. Stały się podstawowym usługodawcą państwa opiekuńczego. Odpowiadają za złożone i kosztowne zadania, czyli edukację, opiekę socjalną i politykę rynku pracy. W dodatku pogarszają się okoliczności zewnętrzne: kryzys demograficzny (z prognozy Eurostat wynika, że liczebność populacji Polski spadnie z 38,4 mln w 2013 roku do 36,6 mln w 2035) i nieunikniony proces szybkiego starzenia się społeczeństwa. Sumą słabości systemowych jest permanentny, narastający konflikt w relacjach władz centralnych, samorządu i mieszkańców. Samorząd ukształtowany w latach 90. XX wieku nie dysponuje odpowiednimi instrumentami, by radzić sobie z coraz poważniejszymi wyzwaniami cywilizacyjnymi.

REKLAMA

Samorząd powinien być samodzielny. Wspólnoty muszą mieć faktyczną i ogólnosystemową możliwość podejmowania decyzji dotyczących sposobu realizacji zadań. Założeniem powinno być, że funkcją samorządu jest organizowanie wykonywania usług (samodzielnie bądź we współpracy z innymi podmiotami), a nie tylko domniemana rola realizatora poprzez narzucony prawem obowiązek posiadania własnych instytucji przypisanych do danego zadania, np. ośrodek pomocy społecznej, urząd pracy. Istniejące i nowo tworzone prawo powinno mieć charakter ramowy oraz wyraźnie wskazywać na swobodne wybory władz JST, czyli umożliwiać projektowanie autorskich rozwiązań dla lokalnych wyzwań i problemów. Taki model zarządzania wymaga zniesienia nakazu posiadania instytucji jako gwarancji realizacji zadań publicznych.

Władze centralne powinny wpływać na efekty działania JST w taki sposób, aby nie ingerować w ich samodzielność, a równocześnie mobilizować do realizacji celów ogólnopaństwowych. Spójnemu, ponownemu ulokowaniu samorządów w modelu zarządzania publicznego musi służyć umieszczenie spraw ustroju i finansów JST w jednym ministerstwie jako zagadnień integralnie ze sobą połączonych. Oznacza to m.in. wyłączenie spraw finansów samorządowych z gestii Ministra Finansów i włączenie ich w gestię ministra odpowiedzialnego za administrację. Optymalnym narzędziem badania projektowanych zmian w funkcjonowaniu JST jest pilotaż, który powinien stać się trwałą metodą przygotowywania, testowania i inicjowania zmian prawnych w działaniu JST. Dzięki temu system samorządowy będzie posiadał zdolność do poprawy i samoregulacji.

Obecnie dochody własne stanowią tylko 49,1% ze 171,3 mld zł (2012 r.) dochodów wspólnot. Nie dość tego, jedynie mniej niż 1/4 dochodów własnych to podatki z władztwem JST. Tymczasem finanse samorządowe muszą być ufundowane na założeniu ich możliwie największej samodzielności: w przeważającym stopniu powinny opierać się na własnych podatkach i opłatach. Samorządy musi zasilać jeden wydajny podatek majątkowy oraz lokalny podatek dochodowy od osób fizycznych, bowiem największy potencjał do usamorządowienia polskiego systemu podatkowego ma PIT. Powinien być czytelny związek pomiędzy daniną a korzyścią podatnika. Podatki do wspólnot mają płynąć głównie od mieszkańców, bo to oni przede wszystkim korzystają z jego usług. W takim modelu wzrośnie poczucie odpowiedzialności i rozliczalności JST względem obywateli.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Każdy podatnik powinien w pierwszej kolejności łożyć na swój samorząd. W obrębie 2-stopniowej skali podatkowej I przedział mógłby stać się lokalnym PIT (w 2012 r. podatek w I przedziale wyniósł 37 mld zł, czyli dużo więcej niż całe udziały w PIT – 30,8 mld zł), stawka liniowa 19% również (proporcjonalnie), a II przedział (32%) byłby przypisany budżetowi państwa. Ważna funkcja rozwiązania to prawo regulowania przez organ stanowiący stawki lokalnego PIT w niewielkim zakresie przewidzianym w ustawie. Dla podniesienia jakości finansów samorządowych ważne jest, by uporządkować ustalanie odpłatności za usługi samorządowe. Koncepcja opłat przypadających samorządom musi opierać się na zasadzie, że odpłatność za usługi lub towary dostarczane przez JST nie może przewyższać kosztów własnych takiej usługi lub towaru.

Samorząd powinien być elastyczny. Teraz jego własne instytucje w większości są odzwierciedleniem regulacji pochodzących z poszczególnych resortów, choć formalnie działają w strukturach wspólnot (szkoły i przedszkola – wpływ MEN, ośrodki pomocy społecznej oraz urzędy pracy – wpływ MPiPS). W 2,8 tys. samorządów funkcjonuje 59 tys. jednostek organizacyjnych: jednostek budżetowych i zakładów budżetowych. Rocznie te jednostki organizacyjne wytwarzają 1,5 mln sprawozdań. Wspólnota powinna być scalona wewnętrznie i zdefiniowana jako jednolity podmiot, w ramach którego to władze samorządowe decydują o delegowaniu i cofaniu kompetencji. Oznacza to likwidację dla instytucji samorządowych formy prawnej, jaką jest jednostka budżetowa i zakład budżetowy. Dzięki temu każda JST stanie się spójnym organizmem – jednym podmiotem gospodarki finansowej, podatnikiem VAT, pracodawcą i płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne dla zatrudnionych. Z czasem należy dążyć do objęcia wszystkich zatrudnianych przez samorządy jednym generalnym aktem prawnym, znosząc regulacje, kładące nadmierny akcent na budowanie instytucji samorządowych, które w takiej optyce stają się głównie zakładami pracy.

Samorząd powinien być transparentny. Obecnie poczucie wpływu na sprawy swojego miasta lub gminy deklaruje jedynie 42% badanych (CBOS). Panujący chaos informacyjny, zarówno odnośnie stanu samorządu, jak i odbywających się z jego udziałem procesów zniechęca mieszkańców do zaangażowania. Nie ma wglądu w sprawozdania instytucji zależnych od samorządu, ani informacji o osobach pracujących na ważniejszych stanowiskach. Brakuje jednolitych standardów co do zakresu i formy ujawnianych informacji, co uniemożliwia dokonywanie porównań (benchmarking) w skali kraju. A przecież jawność mogłaby być czynnikiem aktywizującym społeczność lokalną.

System samorządowy wymaga mechanizmów, które pozwolą na rzetelną ocenę działań wspólnot przez społeczność lokalną. Informacje powinny być dostępne on-line, w wersji uproszczonej i umożliwiającej głębszą analizę. Należy ustalić nowy, dużo wyższy standard informacyjny danych dotyczących działalności sektora samorządowego: wchodzących w jego skład organizacji, zatrudnienia w nich, mienia, finansów oraz efektu realizacji zadań. GUS byłby odpowiedzialny za całość informacji płynących od wspólnot, uzyskując też dostęp do resortowych danych administracyjnych. Z informacji opisujących instytucje samorządowe powinna być zdjęta tajemnica statystyczna. Działalność każdej wspólnoty musi być prezentowana na ogólnopolskim portalu, prowadzonym przez GUS na wzór norweskiego systemu KOSTRA.

Trzeba zbudować budżetowanie i rachunkowość dla samorządów, które koncentrowałyby się na prezentacji oraz kontroli kosztów, w tym amortyzacji. Samorządy w swoich budżetach powinny przejść na zmodyfikowaną rachunkowość memoriałową. Krokiem dalej byłoby przyjęcie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości Sektora Publicznego (ang. IPSAS), co znacząco poprawiłoby jakość informacji finansowej i majątkowej od samorządów.

Samorząd powinien być bardziej odpowiedzialny. Obecnie system pokłada nadmierną wiarę w formalny nadzór państwa, zamiast w mechanizmy kontroli społecznej. Rozwiązania finansowe utwierdzają obywateli w przekonaniu, że pieniądze na usługi publiczne biorą się znikąd albo że usługa nic nie kosztuje.

Polecamy serwis: Rozwój i promocja

Wspólnoty opierają się na swoich członkach. Oni wybierają władze samorządowe, które organizują zadania na ich rzecz, w oparciu o ich pieniądze. Współczesnym, faktycznym członkiem wspólnoty już nie jest osoba przez całe życie mieszkająca w jednym miejscu lub posiadająca nieruchomość tylko w jednej gminie. Obywatel to nie chłop pańszczyźniany przywiązany do ziemi. Należy dążyć, by prawo do uczestnictwa w danej wspólnocie miał każdy, kto na stałe mieszka na jej terenie, posiada tam nieruchomość lub zadeklarował ją jako miejsce płatności PIT. Stąd powinno wynikać prawo do udziału obywatela w więcej niż jednej wspólnocie.

W nowej rzeczywistości gospodarczej źródłem rozwoju raczej nie będą inwestycje infrastrukturalne, a kapitał społeczny. Powinna być ustanowiona generalna zasada dla samorządów, że dochody wystarczają na pokrycie wszystkich kosztów, a występujący w danym roku deficyt jest najpóźniej w trzecim roku kompensowany odpowiednią nadwyżką budżetową. Dzięki takiej regule zadłużanie się samorządów będzie respektować zasadę solidarności międzygeneracyjnej – kolejne pokolenia nie powinny być obarczane długami poprzednich.

Wreszcie, samorząd powinien być efektywny. Aktualnie cechuje go organizacyjne skomplikowanie i rozbudowanie. Ma trzy szczeble zarządzania (gminny, powiatowy i wojewódzki), które dublują swe obowiązki i często nie można wskazać ostatecznie odpowiedzialnego za daną sferę publiczną. Utrzymywanie tylu poziomów i ich koordynacja generuje też duże koszty administracyjne.

Obecnie związek pomiędzy zadaniem, nakładami finansowymi na nie i jego efektem jest zaburzony. Szkodliwe jest założenie, że podobne funkcje w danej sferze mają być wykonywane na różnych szczeblach samorządu, na ogół wszystkich trzech. Niezbędne zmiany w podziale zadań publicznych muszą dążyć do realizacji założenia, że jeden poziom samorządowy i jeden podmiot w jego obrębie powinien być ostatecznie odpowiedzialny za wykonanie danego zadania na swoim terenie.
Trójszczeblowy system powinien ewoluować – z powodów podanych powyżej oraz demograficznych – w kierunku dwuszczeblowości, gdzie kluczowe miejsce przypadłoby dużym i silnym gminom. Można przyjąć zastosowany z powodzeniem w krajach skandynawskich (głównie Danii) i Szwajcarii model scalania gmin metodą procesualną. Jego założeniem jest, by po fazie dobrowolnych połączeń, wyznaczany był termin stopniowych scalań przymusowych. Obecnie istnieje już 612 gmin, które mają mniej niż 5 tys. osób, a standardem powinna być gmina licząca co najmniej 20 tys. mieszkańców.

Wadliwa formuła zadań zleconych z zakresu administracji rządowej nie zachęca do oszczędności. Akcent powinien być położony na efekty osiągnięte w tym sektorze, mierzone przy pomocy obiektywnych wskaźników. Docelowo należałoby przekształcić większość dotacji na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej w instrumenty dofinansowujące.

Zmiany systemowe powinny koncentrować się na uruchomieniu rezerw i wprowadzeniu bodźców do gospodarności. Trzeba budować większą efektywność wydawania pieniędzy, a nie sięgać do kieszeni podatników.

Zobacz również Białystok stawia na centra usług

Zapisz się na newsletter
Śledź na bieżąco nowe inicjatywy, projekty i ważne decyzje, które wpływają na Twoje życie codzienne. Zapisz się na nasz newsletter samorządowy.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Własne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Sektor publiczny
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Zwolnienia lekarskie pod lupą. ZUS i pracodawcy skontrolowali tysiące pracowników

W pierwszym kwartale 2025 roku pracownicy ZUS z Pomorza przeprowadzili ponad 2,5 tysiąca kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich. Co dziesiąta kontrola zakończyła się odebraniem prawa do zasiłku. Okazuje się jednak, że nie tylko ZUS miał prawo do takich działań – również pracodawcy weryfikowali, czy zwolnienia były wykorzystywane zgodnie z przepisami.

Odpowiedzialność trenera personalnego za kontuzje

Branża fitness dynamicznie się rozwija. Coraz więcej osób uzyskuje kwalifikacje trenera personalnego lub instruktora fitness i podejmuje się trenowania podopiecznych w ramach współpracy z siłownią, czy klubem fitness, albo działając na własną rękę. W toku takich treningów zdarzają się jednak kontuzje.

Strefa czystego transportu (STC) w Krakowie od 1 stycznia 2026 r.

W głosowaniu przeprowadzonym w nocy ze środy (11.06.) na czwartek (12.06.), Rada Miasta Krakowa większością głosów zdecydowała, że SCT zacznie obowiązywać od stycznia 2026 r. i obejmie obszar do granic IV obwodnicy. Oznacza to, że nowymi przepisami objęta zostanie niemal cała powierzchnia miasta – z wyłączeniem jego obrzeży, w tym m.in. Wzgórz Krzesławickich i Swoszowic.

Konkurs MEN: Bezpłatne studia podyplomowe przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela w kształceniu zawodowym /zgłoszenia do 10 lipca 2025/

Ministerstwo Edukacji Narodowej ogłosiło konkurs na studia podyplomowe przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela w kształceniu zawodowym dla obecnych i przyszłych nauczycieli. Na realizację projektów przeznaczono niemal 50 mln zł.

REKLAMA

Patologie publicznej służby zdrowia. OZPSP: Pieniądze ze składki zdrowotnej nie idą na leczenie, ale na zyski dla prywatnych firm; lekarz na kontrakcie to prywatna działalność prowadzona na szpitalnym sprzęcie

W ochronie zdrowia państwo nie istnieje; publiczny system to maszynka do zarabiania pieniędzy - powiedział w wywiadzie dla PAP Mariusz Trojanowski z Ogólnopolskiego Związku Pracodawców Szpitali Powiatowych (OZPSP). Pieniądze ze składki zdrowotnej nie idą na leczenie, ale na zyski dla prywatnych podmiotów - podkreślił.

Wysokość opłat za krew i jej składniki w 2026 r. [PROJEKT RESORTU ZDROWIA z 3 czerwca 2025 r.]

6 czerwca 2025 r. do uzgodnień i konsultacji publicznych trafił projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie określenia wysokości opłat za krew i jej składniki w 2026 r. Resort zdrowia ma czas na określenie tych opłat do 30 czerwca 2025 r.

Tańsze leki dzięki importowi równoległemu? Konieczne są zmiany legislacyjne w obszarze importu równoległego. Apel do resortu zdrowia

Trwają prace nad nowelizacją ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw. Stowarzyszenie reprezentujące importerów równoległych leków apeluje o uproszczenie procedur i likwidację barier administracyjnych, które dziś blokują ten segment rynku.

Ponad 500 pociągów PKP Intercity na dobę w nowym rozkładzie jazdy na lato

15 czerwca wchodzi w życie letni rozkład jazdy PKP Intercity. Wiceminister infrastruktury Piotr Malepszak zapowiedział, że planowanych jest ponad 500 pociągów na dobę.

REKLAMA

Prof. Jerzy Stępień: Potrzebujemy holistycznego spojrzenia na samorząd

Po raz pierwszy w historii niepubliczna uczelnia została współorganizatorem Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego. Wydarzenie, które na stałe wpisało się w kalendarz akademicki, w tym roku odbywa się na Uczelni Łazarskiego. O znaczeniu tej zmiany, stanie polskiego samorządu terytorialnego oraz wyzwaniach dla prawa konstytucyjnego rozmawiamy z prof. Jerzym Stępniem – byłym prezesem Trybunału Konstytucyjnego, współtwórcą reformy samorządowej i wykładowcą Uczelni Łazarskiego.

Pożar w lesie. Co robić?

Od stycznia do 28 maja w Polsce odnotowano 2491 pożarów lasów. Brak śniegu zimą i sucha wiosna zwiększyły zagrożenie pożarowe. W lasach panuje susza, dlatego strażacy i leśnicy apelują o ostrożność.

REKLAMA