Jak powstała luka „9000 zł dodatku węglowego”? [Polacy obchodzą przepisy o dodatku osłonowym i węglowym]

Te zabezpieczenia politycy pół roku wcześniej zastosowali .... w dodatku osłonowym.

Dwie ustawy

Ustawa o dodatku węglowym to młodsza siostra ustawy o dodatku osłonowym. Obie realizują ten sam pomysł wypłaty świadczenia w oparciu o definicję gospodarstwa domowego pochodzącą z ustawy - "Prawo ochrony środowiska" i zakładającej, że pod jednym adresem może być kilka takich gospodarstw. Mogą je tworzyć osoby niespokrewnione. I każde gospodarstwo ma prawo do dodatku osłonowego albo węglowego.

Ile tak naprawdę wynosi dodatek węglowy? 3000 zł a może 12 000 zł?

Wszyscy już wiedzą, że dodatek węglowy dla domów ogrzewanych węglem może wynieść nie 3000 zł zapisane w ustawie, a wielokrotność tej kwoty. Wszystko zależy od tzw. „rozmnożenia gospodarstw domowych”. Pole do popisu dla ludzkiego sprytu jest naprawdę duże. Także małżonkowie mieszkający pod jednym dachem mogą tworzyć osobne gospodarstwa. Nawet nie muszą być w separacji albo w trakcie rozwodu. Wystarczy jedno zgłoszenie na policję potwierdzające "konflikt" między nimi, by mieć podstawę do oświadczenia, że żyją osobno (choć pod jednym dachem).

Prawnicy zastanawiają się, czy jest możliwe, aby samodzielne gospodarstwo domowe tworzyły nieletnie dzieci. Np. po śmierci rodziców w wypadku samochodowym czasowo przebywające w domu dalszej rodziny i reprezentowane przed gminą przez opiekuna prawnego.

Jak przeniesiono rozwiązania z jednej ustawy do drugiej

Rząd przeniósł do ustawy o dodatku węglowego rozwiązania zastosowane w ustawie o dodatku osłonowym. W wielu miejscach uprościł przepisy, zmodyfikował je. Ale pomysł na oba akty prawne jest taki sam. Osią ustaw jest definicja gospodarstwa domowego. Dodatki - i węglowy i osłonowy - otrzymują osoby, których rodzina spełnia trzy przesłanki. Osoby te:

1. żyją razem w faktycznym związku niezależnie od tego, czy są krewnymi (a więc mieszczą się tu nie tylko małżeństwa, ale i związki partnerskie)
2. wspólnie zamieszkują,
3. wspólnie gospodarują.

Nie ma wymogu meldunku.

Zabezpieczenie przed nadużyciami w dodatku osłonowym

Ale ustawa o dodatku osłonowym ma dwa bezpieczniki, których nie posiada ustawa o dodatku węglowym:

1. Limit dochodu 2100 zł/1500 zł – dla rodziny jednoosobowej jest to 2100 zł netto, a dla wieloosobowej 1500 zł netto na osobę. Po przekroczeniu tych limitów wielkość dodatku osłonowego zmniejsza się stopniowo aż do zera.
2. Im liczniejsza rodzina, tym więcej pieniędzy – rodzina 6-osobowa otrzymuje większy dodatek niż rodzina dwuosobowa. Miało to zniechęcać do sztucznego rozbijania rodzin na kilka gospodarstw domowych. Przykładowo dodatek osłonowy dla niekorzystającej z węgla rodziny jednoosobowej to 400 zł, a dla 6-osobowej to już 1150 zł.  

Sejm i rząd do programu: "Dodatek węglowy" nie wprowadzili tych dwóch bezpieczników. Programista zarabiający mityczne 15 000 zł otrzyma 3000 zł dodatku. Tak samo jak osoba bezrobotna.

I ta samo kwota 3000 zł przysługuje samotnej osobie jak i rodzinie sześcioosobowej.  

Dodatek osłonowy wynosi rocznie: 400/500 zł - dla gospodarstwa domowego jednoosobowego; 600/750 zł - dla gospodarstwa domowego składającego się z 2 do 3 osób; 850 zł/1062,50 zł - dla gospodarstwa domowego składającego się z 4 do 5 osób 1150 zł/1437,50 zł dla gospodarstwa domowego składającego się z 6 i więcej osób Wyższe wartości dla gospodarstw ogrzewanych węglem przy piecu zgłoszonych do CEEB

Luka w dodatku osłonowym – jedna wielka rodzina składa wniosek

Już ustawa o dodatku osłonowym pokazała, że Polacy potrafili obejść przepisy. Pierwszy sposób to, sztuczne łączenie w jedno wykazane we wniosku gospodarstwo domowe osób bez dochodów z osobami o średnich dochodach. Tak, aby średnia dla całej rodziny nie przekroczyła 1500 zł netto na osobę. I tak, aby liczba członków rodziny była jak najwyższa. Bo wtedy był najwyższy dodatek osłonowy.

Przykład

W domu ogrzewanym węglem mieszkają 3 osoby bez dochodów oraz 2 osoby z dochodami 3700 zł netto/miesiąc na osobę (za 2020 r). We wniosku o dodatek osłonowy w styczniu 2022 r. nastąpiło połączenie ww. osób w jedno 5-osobowe gospodarstwo domowe. W efekcie miesięczny łączny dochód 7400 zł po podzieleniu na 5 osób daje 1480 zł netto. Nieprzekroczony jest limit 1500 zł. Wnioskodawcy otrzymali 1062,50 zł dodatku osłonowego.

Przy dodatku węglowym jest bardzo prawdopodobne, że te same osoby już nie będą twierdziły, że tworzą jedną 5-osobową rodziną. Ale np. dwie dwuosobowe i jedną jednoosobową. Co da im łącznie 9000 zł dodatku węglowego. To wielka dysproporcja w porównaniu do kwoty 1062,50 zł dodatku osłonowego. Jeżeli wnioskodawcy zakpią już sobie do końca z systemu wsparcia, to złożą 5 osobnych wniosków o dodatek węglowy na kwotę 15 000 zł.

Luka w dodatku osłonowym – mnożenie gospodarstw domowych

Drugi sposób obejścia przepisów jest taki sam jak przy dodatku węglowym – kilka gospodarstw domowych pod jednym adresem, czyli ich mnożenie.

Przykład

W styczniu 2022 r. w domu opalanym węglem mieszkają:

1. małżeństwo emerytów (dochód 1400 zł na osobę),
2. dorosły syn (dochód 2900 zł netto),
3. studiująca córka właścicieli domu (nie pracuje)

 Spod tego adresu złożono dwa wnioski o dodatek osłonowy:

4. Małżeństwo emerytów (gospodarstwo domowe nr 1)
5. Syn i córka (gospodarstwo domowe nr 2 – połączenie tych osób daje 1450 zł dochodu netto na osobę, co spełnia kryterium dla wypłaty dodatku osłonowego).

Małżeństwo oraz brat z siostrą otrzymali po 750 zł (łącznie 1500 zł). Gdyby złożyli wniosek jako jedna 4-osobowa rodzina, otrzymaliby 1062,50 zł dodatku osłonowego. A więc obejście przepisów dało około 450 zł dodatkowych pieniędzy. W przypadku, kiedy ta sama rodzina złoży trzy wnioski o dodatek węglowy otrzymają 9000 zł. Skala nadużycia jest nieporównywalna.

Czy rząd wiedział o obchodzeniu przepisów o dodatku osłonowym?

Z przykładów wynika, że dodatek osłonowy także nie był dobrze zabezpieczony. Dla pracowników MOPS i GOPS było oczywiste, że część wniosków o dodatek osłonowy jest obejściem prawa. Trudno więc założyć, że nie wiedział o tym rząd. A skoro wiedział, to dlaczego przedstawił Sejmowi jeszcze łatwiejsze do obejścia przepisy do uchwalenia? Dlaczego nie ma w nich powiązania dodatku węglowego z metrażem domu? Np. 3000 zł dla domów o powierzchni do 120 m2 i 6000 zł dla większych. Czy o rezygnacji z kryterium metrażu zadecydował brak odpowiedniego oprogramowania dla gmin do rozliczania wniosków? I dostosowano do dodatku węglowego oprogramowanie dla dodatku osłonowego. Dlaczego nie ma wprowadzono kryterium dochodowego?

Wszyscy prawdopodobnie liczyli na to, że nadużycia nie będą miały charakteru masowego. Nie doceniono pokusy otrzymania 9000 zł w tak łatwy sposób jakim jest złożenie formularza wniosku o dodatek węglowy. Bez żadnych załączników, bez konieczności dowodzenia czegokolwiek. Ze straszakiem w postaci kary pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat za podanie nieprawdy. Tylko straszakiem bo wystarczy, że oskarżony zezna w sądzie: „źle zrozumiałem nieznane mi bliżej pojęcie prawnicze „gospodarstwo domowe” i bez złych intencji złożyłem wniosek”, a ryzyko kary będzie - poza przypadkami bezczelnego naruszenia przepisów - minimalne.

Warunki otrzymania dodatku węglowego 1) Dom / mieszkanie korzysta z ciepła pochodzącego z węgla, co potwierdza wpis w CEEB  – dodatek należy się także mieszkańcom bloków korzystających z lokalnych kotłowni węglowych. 2) Wniosek o dodatek węglowy złożył w gminie przedstawiciel „gospodarstwa domowego”, które tworzą osoby pozostające ze sobą w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. 3. „Gospodarstwo” mogą tworzyć osoby niespokrewnione. Dlatego osoby żyjące w związkach partnerskich i konkubacie otrzymają dodatek. „Gospodarstwo” może być też jednoosobowe. Np. małżonkowie w separacji mieszkający w jednym domu, to dwa gospodarstwa. Tak samo kwalifikowani są małżonkowie w czasie rozwodu. Dodatek może otrzymać rodzina najemców. Nie ma wyłączenia prawa do dodatku wobec osób czasowo przebywających za granicą.

ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym Dz.U. 2022 poz. 1692