Zatrudnianie asystenta nauczyciela

Zatrudnianie asystenta nauczyciela

Od 4 czerwca 2014 r. na mocy ustawy z dnia 24 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty utworzona została nowa grupa pracowników szkół. Zgodnie z art. 7 ust. 1e ustawy o systemie oświaty, w szkole podstawowej, w tym specjalnej i integracyjnej, może być zatrudniony asystent nauczyciela lub osoby, o której mowa w ust. 1a (tj. osoby niebędącej nauczycielem, posiadającej przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć, zatrudnianej za zgodą kuratora oświaty), prowadzący zajęcia w klasach I-III, lub asystent wychowawcy świetlicy.

Do zadań asystenta należy wspieranie nauczyciela lub osoby, o której mowa w ust. 1a, prowadzących zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, lub wspieranie wychowawcy świetlicy. Asystent wykonuje zadania wyłącznie pod kierunkiem nauczyciela, osoby, o której mowa w ust. 1a, lub wychowawcy świetlicy.

Osoba zatrudniana na stanowisku asystenta musi posiadać wykształcenie co najmniej na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole podstawowej oraz przygotowanie pedagogiczne.

Mimo posiadanych kwalifikacji, asystenta zatrudnia się na zasadach określonych w Kodeksie pracy, z tym że wynagrodzenie ustala się nie wyższe niż przewidziane dla nauczyciela dyplomowanego. Asystent musi również spełniać warunek niekaralności, potwierdzony zaświadczeniem z Krajowego Rejestru Karnego i nie może toczyć się przeciwko niemu postępowanie karne, dyscyplinarne lub o ubezwłasnowolnienie. Asystentowi nie powierza się jednak zadań określonych dla tzw. nauczycieli wspomagających, tj. posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Polecamy serwis: Oświata

---

Nawiązanie stosunku pracy na stanowisku asystenta nauczyciela

Zatrudnianie osób na stanowisku asystenta nauczyciela odbywa się na zasadach wynikających z Kodeksu pracy. Oznacza to, że dyrektor szkoły ma swobodę wyboru podstawy zatrudnienia takiej osoby i może ją zatrudniać zarówno na podstawie umowy o pracę na czas określony, jak i nieokreślony. Nie istnieją tu ograniczenia w zatrudnianiu na czas określony, przewidziane dla nauczycieli w art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela. Zastosowanie będzie miała natomiast zasada określona w art. 251 Kodeksu pracy, zgodnie z którą trzecia umowa jest już umową na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony zawarły dwukrotnie umowy na czas określony, a przerwa między nimi nie przekroczyła 1 miesiąca.

Niemniej jednak ustawodawca wprowadził pewne dodatkowe wymagania dotyczące osoby zatrudnianej na stanowisko asystenta nauczyciela, nieprzewidziane w Kodeksie pracy. Osoba ubiegająca się o to stanowisko musi przedstawić zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego potwierdzające jej niekaralność za przestępstwo popełnione umyślnie, a ponadto musi złożyć oświadczenie, że nie toczy się przeciwko niej postępowanie karne, dyscyplinarne czy o ubezwłasnowolnienie.

Dodatkowo musi spełniać wymagania kwalifikacyjne na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole podstawowej oraz przygotowanie pedagogiczne. Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkołach podstawowych, posiada osoba, która ukończyła:
1) studia magisterskie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2) studia magisterskie na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
3) studia magisterskie na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w pkt 1 i 2 i studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
4) studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
5) studia pierwszego stopnia na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
6) studia wyższe na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w pkt 4 i 5, a ponadto ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, albo
7) ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom, lub
8) ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności innej niż wymieniona w pkt 7, a ponadto ukończyła kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć.

Ponadto kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I-III szkół podstawowych posiada również osoba, która ukończyła:
1) studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym, lub
2) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym.
Status prawny asystenta nauczyciela

Polecamy serwis: Pracownicy

Sytuacja prawna asystenta nauczyciela jest szczególna. Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1f ustawy o systemie oświaty, asystenta zatrudnia się na zasadach określonych w Kodeksie pracy, z tym że wynagrodzenie ustala się nie wyższe niż przewidziane dla nauczyciela dyplomowanego. Oznacza to, że stosunek pracy takiego pracownika uregulowany jest przepisami Kodeksu pracy niemalże w pełnym zakresie. Ustawodawca wprost wskazał, że nie są to nauczyciele i nie podlegają przepisom Karty Nauczyciela. W konsekwencji pojawia się pytanie, czy osoby te są zatem pracownikami samorządowymi, jeżeli szkoła lub placówka, w której są zatrudnieni jest samorządową jednostką organizacyjną. Z brzmienia art. 2 ustawy o pracownikach samorządowych wynika, że osoby te mają status pracowników samorządowych. Jednakże stanowisko asystenta nauczyciela, nie zostało wymienione wśród stanowisk, na których zatrudniani są pracownicy samorządowi, wymienionych w załączniku nr 3 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Wątpliwości podkreśla dodatkowo fakt, że ustawodawca nakazuje wprost stosowanie do tej kategorii pracowników przepisów Kodeksu pracy, a nie ustawy o pracownikach samorządowych. W konsekwencji pojawiają się dalsze wątpliwości związane m.in. z wynagrodzeniem za pracę tych pracowników.

---

Określając wysokość wynagrodzenia osoby zatrudnionej w tym trybie ustawodawca odniósł się do przepisów płacowych dotyczących nauczycieli, pozostawiając jednak pewną swobodę pracodawcy, poprzez określenie jedynie maksymalnej kwoty wynagrodzenia, które nie może być wyższe niż wynagrodzenie nauczyciela dyplomowanego. Odwołanie do nauczycielskich stawek wynagrodzenia, choć nie bezpośrednio, to jednak odnosi się wyłącznie do stawek wynagrodzenia zasadniczego, gdyż ten składnik wynagrodzenia nauczycieli uzależniony jest od stopnia awansu zawodowego. Na gruncie omawianej regulacji powstaje jednak zasadnicze pytanie o pozostałe elementy wynagrodzenia omawianej grupy pracowników szkół i placówek. Literalna wykładnia omawianego przepisu wskazuje, że osoby te objęte są przepisami Kodeksu pracy, za wyjątkiem wynagrodzenia, którego stawka ustalana jest na podstawie nauczycielskich stawek wynagrodzenia. Odesłanie do wynagrodzeń nie jest jednak pełne i sugeruje wyłącznie stawkę wynagrodzenia zasadniczego. Wątpliwości budzi kwestia innych składników wynagrodzenia. Kodeks pracy odsyła w tym zakresie do układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania, ewentualnie do umowy o pracę, jeśli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym i nie ma obowiązku wprowadzenia regulaminu wynagradzania. Pracodawcy samorządowi obowiązani są tworzyć regulaminy wynagradzania bez względu na liczbę zatrudnionych osób, co wynika z art. 39 ustawy o pracownikach samorządowych. Asystent nauczyciela powinien być zatem objęty postanowieniami regulaminu wynagradzania szkoły lub placówki. Regulaminy te jednak zwykle nie powtarzają przepisów płacowych zawartych w przepisach powszechnie obowiązujących. Powstaje zatem pytanie, czy do osób tych znajdują wprost zastosowanie przepisy płacowe zawarte w ustawie o pracownikach samorządowych i wydanym na jej podstawie rozporządzeniu w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. W mojej ocenie należy przyjąć, że omawiana grupa pracowników ma status pracowników samorządowych z uwagi na kryterium miejsca zatrudnienia. W efekcie przepisy o pracownikach samorządowych, w tym przepisy płacowe znajdują wprost zastosowanie do tych osób, za wyjątkiem uregulowań odrębnych. Oznacza to, że brak stanowiska asystenta nauczyciela w wykazie zawartym w załączniku nr 3 rozporządzenia w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych był celowym zabiegiem ustawodawcy, który przewidział dla tej grupy osób inne zasady ustalania wynagrodzenia zasadniczego. Pozostałe natomiast elementy wynagrodzenia, jak dodatek stażowy, nagroda jubileuszowa, odprawa emerytalno – rentowa, przysługują tej kategorii pracowników na mocy pragmatyki samorządowej. Status osób niebędących nauczycielami zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego określa również art. 5d ustawy o systemie oświaty. Zgodnie z tym przepisami osoby takie mają status pracowników samorządowych. Wydaje się, że nie ma podstaw, aby osoby zatrudnione na stanowisku asystenta nauczyciela, pozbawione były statusu pracowników samorządowych, gdyż miejsce zatrudnienia wyraźnie wskazuje na spełnienie kryterium kwalifikacji do grupy pracowników samorządowych, zaś statusu tych osób nie regulują inne przepisy, jak to jest w przypadku nauczycieli.

Zobacz również w INFORRB: Jak i kiedy wypłacać nauczycielom kolejne nagrody jubileuszowe

Czas pracy asystenta nauczyciela

Czas pracy osób zatrudnianych na stanowisku asystenta nauczyciela nie został uregulowany w sposób szczególny. Oznacza to, że do osób zatrudnionych na tych stanowiskach stosuje się przepisy o czasie pracy zawarte w Kodeksie pracy z odrębnościami wynikającymi z przepisów o pracownikach samorządowych.

Zgodnie z art. 129 § 1 Kodeksu pracy, czas pracy pracownika nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Wydaje się, że osoby zatrudniane na stanowisku asystenta nauczyciela powinny być objęte podstawowym systemem czasu pracy ze względu na charakter ich pracy. Trudno bowiem uzasadnić obejmowanie tej grupy pracowników równoważnym systemem czasu pracy, gdzie dopuszczalne jest przekroczenie 8-godzinnej dobowej normy czasu pracy, jeżeli zakres obowiązków związany jest ze wspieraniem nauczyciela lub wychowawcy świetlicy, a wymiar godzin zajęć z uczniami w danym dniu nie przekracza 8 godzin. Niemniej jednak należy zaznaczyć, że ustawodawca nie narzuca odgórnie systemów czasu pracy, jakimi mogą być objęci asystenci nauczyciela.

Odrębności związane z czasem pracy pracowników samorządowych, a więc również osób zatrudnionych na stanowisku nauczyciela dotyczą przede wszystkim godzin nadliczbowych. W myśl art. 42 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta. Jednocześnie pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu. Zgodnie ze stanowiskiem Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy z dnia 25 czerwca 2009 r. (GPP-433-4560-42/09/PE/RP), art. 42 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych stanowi lex specialis w stosunku do przepisów kodeksu pracy i nie przewiduje dodatków ani 50 proc. ani 100 proc. za godziny nadliczbowe. Za pracę wykonywaną w sobotę, pracownikowi przysługuje zatem wynagrodzenie (bez dodatków) lub czas wolny w tym samym wymiarze. Jak o tym mowa w art. 43 ustawy o pracownikach samorządowych, tylko w kwestiach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy. Zdaniem GIP, z brzmienia art. 42 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych wynika, iż wybór wynagrodzenia albo czasu wolnego jest alternatywą rozłączną, tzn. albo wynagrodzenie albo czas wolny, ponadto - w obowiązującym stanie prawnym nie ma przesłanek do stosowania zasad określonych w kodeksie pracy. Oznacza to, że również asystent nauczyciela pracujący w godzinach nadliczbowych może otrzymać z tego tytułu rekompensatę w wybranej przez siebie formie – albo czasu wolnego albo wynagrodzenia, przy czym wynagrodzenie przysługuje w zwykłej stawce godzinowej (bez dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych).

---

Urlop wypoczynkowy

Także w zakresie urlopu wypoczynkowego asystent nauczyciela objęty jest przepisami Kodeksu pracy, co oznacza, że wymiar jego urlopu uzależniony jest od stażu pracy i wynosi 20 lub 26 dni w roku kalendarzowym (art. 154 Kodeksu pracy). W przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, urlop wypoczynkowy ustalany jest proporcjonalnie do wymiaru etatu. Obowiązuje tu również zasada udzielania urlopu w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu (art. 1542 Kodeksu pracy).

W praktyce mogą na tym tle powstać wątpliwości w sytuacji, gdy nauczyciel wspomagany przez asystenta jest na urlopie wypoczynkowym, wynikającym z przepisów Karty Nauczyciela, który obejmuje okres ferii szkolnych (zimowych i letnich). Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1e ustawy o systemie oświaty, asystent wykonuje zadania wyłącznie pod kierunkiem nauczyciela, osoby, o której mowa w ust. 1a, lub wychowawcy świetlicy. Skoro zatem asystent może wykonywać swoje obowiązki wyłącznie w obecności nauczyciela, to jakie czynności będzie realizował w czasie, kiedy nauczyciel jest nieobecny w pracy, m.in. z powodu przebywania na urlopie wypoczynkowym. Ustawodawca nie przewidział rozwiązania takich problemów, co oznacza, że zakres czynności asystenta w takich wypadkach ustali dyrektor szkoły. Powierzenie pracownikowi innych zadań, aniżeli określone w umowie o pracę jest wprawdzie możliwe, jednakże podlega pewnym prawnym ograniczeniom, zawartym zarówno w Kodeksie pracy jak i ustawie o pracownikach samorządowych. Zgodnie z art. 21 pragmatyki samorządowej, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, pracownikowi samorządowemu można powierzyć, na okres do 3 miesięcy w roku kalendarzowym, wykonywanie innej pracy niż określona w umowie o pracę, zgodnej z jego kwalifikacjami. W okresie tym przysługuje pracownikowi wynagrodzenie stosowne do wykonywanej pracy, lecz nie niższe od dotychczasowego. Analogiczne rozwiązanie przewidziane jest w art. 42 § 4 Kodeksu pracy.

Podsumowanie

Instytucja asystenta nauczyciela jest dość kontrowersyjnym rozwiązaniem. Osoba zatrudniana na tym stanowisku, mimo posiadania kwalifikacji pedagogicznych tożsamych z wymaganiami dotyczącymi pracy na stanowisku nauczyciela, jest jednak pracownikiem niepodlegającym przepisom Karty Nauczyciela. Status prawny asystenta jest zrównany ze statusem osób, o których mowa w art. 7 ust. 1b ustawy o systemie oświaty. Mało tego, osoba z pełnymi kwalifikacjami pedagogicznymi do pracy na stanowisku nauczyciela w szkole podstawowej może być asystentem osoby, która nie posiada kwalifikacji pedagogicznych. Rozwiązanie takie budzi wątpliwości. W uzasadnieniu do omawianej nowelizacji ustawy o systemie oświaty, wskazuje się, że wprowadzenie instytucji asystenta nauczyciela ma na celu wzmocnienie standardu opieki nad uczniami oraz opiekuńczej funkcji szkoły poprzez zapewnienie możliwości zatrudnienia w szkole podstawowej osoby wspierającej nauczycieli prowadzących zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze lub prowadzących opiekę świetlicową, a także uregulowanie na poziomie ustawowym zasad funkcjonowania świetlicy w szkołach podstawowych i gimnazjach oraz szkołach prowadzących kształcenie specjalne. Wskazuje się, że zadania oraz ich rozkład w 40-godzinnym tygodniowym czasie pracy asystenta nauczyciela będzie ustalał dyrektor szkoły mając na względzie potrzeby wynikające z zadań realizowanych w szkole przez nauczycieli. Asystent nie będzie zatem realizował zadań nauczyciela, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 1-3 ustawy - Karta Nauczyciela, ani żadnych innych wynikających z przepisów wykonawczych do ustawy o systemie oświaty, a więc nie będzie również współorganizować kształcenia i wychowania, ale będzie wspierać nauczyciela lub osobę, o której mowa w art. 7 ust. 1a ustawy o systemie oświaty, którzy realizują swoje obowiązki, np. w czasie prowadzenia zajęć, pełnienia funkcji opiekuńczo-wychowawczych lub przygotowania do zajęć.

Wydaje się więc, że celem ustawodawcy było stworzenie stanowiska analogicznego do stanowiska pomocy nauczyciela występującego w przedszkolach. Różnica polega jednak na tym, że na stanowisku pomocy nauczyciela nie są wymagane kwalifikacje pedagogiczne i osoba ta ma w pełni status pracownika samorządowego. Wprowadzenie asystenta nauczyciela powiela konstrukcyjne niedociągnięcia związane ze statusem osób zatrudnianych na podstawie art. 7 ust. 1a i 1d ustawy o systemie oświaty. Dodatkowo natomiast wprowadza możliwość omijania Karty Nauczyciela w zatrudnianiu pracowników pedagogicznych i wprowadza znaczną dyferencjację statusu osób posiadających identyczne kwalifikacje zawodowe. Faktem jest, że zakres obowiązków nauczyciela i asystenta jest ukształtowany w sposób odmienny, jednakże istnieje duże prawdopodobieństwo nadużywania stanowiska asystenta nauczyciela w celu omijania pragmatyki nauczycielskiej. Zasadność wprowadzenia instytucji asystenta nauczyciela budzi więc uzasadnione wątpliwości.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 2004 r., poz. 256, poz. 2572 ze zm.),
• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.),
• ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.),
• rozporządzenie z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. 2013 r., poz. 1050),
• rozporządzenie MEN z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. 2013 r., poz. 1207 ze zm.).

Zobacz również: Asystenci nauczyciela - nowa grupa pracowników w szkołach