Ochrona przyrody – dziedzictwa i bogactwa naturalnego (cz.3)

Ochroną gatunkową obejmowane są gatunki rzadkie (endemity, relikty), zagrożone wyginięciem w wyniku zmian środowiskowych spowodowanych działalnością człowieka lub wyniszczeniem bezpośrednio przez niego samego, odgrywające ważną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów. Populacje tych gatunków wykazują tendencje zmniejszania się ich liczebności.

Gatunki roślin, zwierząt i grzybów mogą być objęte ochroną ścisłą tj. całoroczną ochroną osobników i stadiów ich rozwoju z wyszczególnieniem gatunków wymagających ochrony czynnej tj. stosowania w razie potrzeby zabiegów ochronnych w celu zachowania ich siedlisk.

Rośliny, zwierzęta i grzyby mogą być objęte też ochroną częściową, która dopuszcza możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub ich części.

Listę  gatunków roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną ścisłą (czynną) i częściową ustala i publikuje w formie rozporządzenia Minister Środowiska w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa.

Minister ustala zakazy dla poszczególnych gatunków lub ich grup, sposoby ich ochrony w tym wielkość stref ochronnych ich ostoi lub stanowisk. Wprowadzając rozporządzenia minister kieruje się potrzebą ochrony dziko występujących gatunków, ich siedlisk lub stanowisk oraz wymaganiami ekologicznymi, naukowymi i kulturowymi, a także bierze pod uwagę obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa Unii Europejskiej.

Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. 09.151.1220 z 10 kwietnia 2004 r.) w stosunku do roślin i grzybów wprowadza m.in. następujące zakazy:

•    zrywania, niszczenia, uszkadzania, przemieszczania i hodowli,

•    niszczenia ich siedlisk i ostoi,

•    dokonywania zmian stosunków wodnych, stosowania środków chemicznych, niszczenia ściółki leśnej i gleby w ostojach,

•    pozyskiwania, zbioru, przetrzymywania, posiadania, preparowania i przetrzymywania okazów gatunków,

•    zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów gatunków,

•    wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków.

Ustawa przewiduje odstępstwa od tych zakazów dotyczące m.in.

•    wykonanie czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej,

•    usuwanie roślin lub grzybów niszczących materiały lub obiekty budowlane.

Czytaj także: Ochrona przyrody – dziedzictwa i bogactwa narodowego (cz.1)>>

W stosunku do gatunków zwierząt ustawa wprowadza m.in. następujące zakazy:

•    umyślnego zabijania, okaleczania, chwytania i płoszenia,

•    transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, chowu i hodowli,

•    umyślnego niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych,

•    niszczenia siedlisk i ostoi,

•    niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień,

•    wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj (wydmuszek),

•    preparowania okazów gatunków,

•    zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów gatunków,

•    wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków,

•    fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować ich płoszenie i niepokojenie,

•    przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.

Ustawa przewiduje odstępstwa od tych zakazów dotyczące m.in.:

•    usuwania od 16 października do końca lutego gniazd z budek dla ptaków i ssaków,

•    usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd ptasich z obiektów budowlanych i terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne,

•    chwytania na terenach zabudowanych przez podmioty upoważnione przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, zabłąkanych zwierząt i przemieszczania ich do miejsc regularnego przebywania,

•    chwytania zwierząt rannych i osłabionych w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej i przemieszczenia do ośrodków rehabilitacji zwierząt,

•    zapobiegania poważnym szkodom, w szczególności w gospodarstwach rolnych, leśnych lub rybackich.

Odstępstwa od zakazów związanych z ochroną gatunkową roślin, zwierząt i grzybów wprowadza na czas określony Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Może też on wpisać w postaci prawa miejscowego, ochronę gatunków które nie znajdują się na liście gatunków chronionych.

Regionalny Dyrektor wydaje też pozwolenia na pozyskiwania roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową. Zezwolenia wydawane są na pisemny wniosek. Regionalna Dyrekcja kontroluje spełnianie warunków określonych w wydanym przez siebie zezwoleniu.

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska opracowuje programy ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków. Programy te zawierają:

•    opis sposobu prowadzenia działań ochronnych zmierzających do odbudowy zagrożonych wyginięciem gatunków,

•    określenie czasu i miejsca wykonywania działań ochronnych,

•    wskazanie odpowiedzialnego za wykonanie działań ochronnych,

•    informacje o kosztach i źródłach finansowania.

Minister Środowiska przygotowuje i przedstawia Komisji Europejskiej raporty dotyczące ochrony gatunkowej, których obowiązek sporządzania wynika z przepisów prawa Unii Europejskiej.

Ochroną gatunkową zajmuje się stała komisja ds. Ginących Roślin i Zwierząt (Survival Sernice Commission) przy IUCP.

Unikalną formą ochrony przyrody są  pomniki przyrody, które pojedynczymi tworami przyrody żywej i nieożywionej lub ich zespoły, charakteryzujące się niepowtarzalnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, krajobrazowymi, historyczno – pamiątkowymi, kulturowymi lub estetycznymi. Twory te odznaczają się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi się wśród innych tworów.

Do pomników przyrody zalicza się: okazałe zabytkowe drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, aleje, parki, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Kryteria uznania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody ustala Minister Środowiska.

Potrzeba ochrony drzew i krzewów ustalana jest ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne, a tworów przyrody nieożywionej ze względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe.

Czytaj także: Ochrona przyrody – dziedzictwa i bogactwa narodowego (cz.2)>>

Ustanowienie jak i zniesienie obiektu jako pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy, która określa:

•    nazwę danego obiektu lub obszaru,

•    położenie obiektu,

•    sprawującego nadzór,

•    szczególne cechy obiektu,

•    jego czynną ochronę (jeśli jest taka potrzebna),

•    zakazy dla obiektu, obszaru lub jego części.

Zniesienie ochrony obiektu jako pomnika przyrody następuje w razie utraty wartości przyrodniczych ze względu na które ustanowiono tą formę ochrony lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego, zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, czy prowadzenia akcji ratowniczych.

W stosunku do pomnika przyrody mogą być wprowadzone m.in. następujące zakazy:

•    niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru,

•    wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu,

•    uszkadzania i zanieczyszczania gleby,

•    dokonywania zmian stosunków wodnych,

•    zmiany sposobu użytkowania ziemi

•    umieszczania tablic reklamowych.

Wszelkie prace, które niezbędne są do wykonania dla potrzeb obiektu muszą być uzgodnione z organem ustanawiającym pomnik przyrody i są przez ten organ finansowane.

Wykonaniem prawa dotyczącego ochrony przyrody w Polsce zajmują się wyznaczone do tego jednostki administracji publicznej oraz powołane przez nie specjalistyczne zespoły.

dr Hanna Sztrantowicz

samorzad.infor.pl