Wynagrodzenia w samorządach - ramy prawne i praktyka

Aktualnie zasady wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, która stała się główną podstawą zatrudnienia, zasadniczo regulują następujące akty: wspomniana ustawa o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458, dalej: „ustawa”), wydane na podstawie art. 37 ust. 1 ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (dalej: „rozporządzenie”) oraz wewnętrzne regulaminy wynagradzania oraz zarządzenia.

Ustawa o pracownikach samorządowych nie definiuje pojęcia „wynagrodzenie”. Z wykładni art. 36 ustawy można wywnioskować, że na wynagrodzenie składają się wszystkie świadczenia pieniężne wymienione w tym przepisie, czyli: wynagrodzenie zasadnicze, dodatki, nagrody, odprawa emerytalna (rentowa) oraz tzw. trzynastka.

Podstawowe znaczenie ma wynagrodzenie miesięczne, na które składają się: wynagrodzenie zasadnicze, przysługujące pracownikowi dodatki, jak również inne składniki płacowe uwzględniane przy ustalaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy (art. 38 ust. 4 ustawy).

Dodatkami do wynagrodzenia zasadniczego są: dodatek za wieloletnią pracę (stażowy), dodatki specjalne, dodatek funkcyjny oraz inne. Dodatek za wieloletnią pracę uregulowano w art. 38 ust. 1 ustawy i w § 7 rozporządzenia i zasady te nie odbiegają od zasad powszechnego prawa pracy oraz nie budzą większych wątpliwości w ich stosowaniu.

Ustawa wyróżnia dwa rodzaje dodatku specjalnego: obligatoryjny – należny wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta, staroście i marszałkowi województwa (pracownikom z wyboru) i fakultatywny, który może być przyznawany pozostałym pracownikom samorządowym „z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków służbowych lub powierzenia dodatkowych zadań” (art. 36 ust. 5). Wysokość dodatku obowiązkowego określa § 6 rozporządzenia. Natomiast wysokość dodatków fakultatywnych dla pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę wynika z regulaminów wynagradzania.

Czytaj także: Zatrudnienie w sektorze samorządowym >>

Największym novum obecnie obowiązującej regulacji jest brak sztywno określonych stawek i kategorii wynagradzania pracowników. Ustawodawca zrezygnował, zgodnie ze zgłaszanymi od dłuższego czasu postulatami samorządowców, ze sztywnego określenia maksymalnej wysokości wynagrodzenia pracowników samorządowych. Obowiązujące regulacje wyznaczają tylko minimalny poziom wynagrodzeń we wszystkich przewidzianych kategoriach zaszeregowania. Dodatkowo, ustawodawca pozostawił też pracodawcy określenie maksymalnych kategorii zaszeregowania płacowego, co daje mu podwójną swobodę w tym zakresie.

Konsekwencją wprowadzonych zmian w systemie wynagradzania jest, zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy, obowiązek wprowadzenia we wszystkich urzędach regulaminów wynagradzania, które mają określić wymagania kwalifikacyjne pracowników samorządowych oraz szczegółowe warunki wynagradzania, w tym maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego. Dodatkowo, pracodawca w regulaminie wynagradzania może też określić warunki przyznawania oraz warunki i sposób wypłacania premii i nagród innych niż (szczegółowo uregulowana ustawą) nagroda jubileuszowa, jak również warunki i sposób przyznawania dodatków funkcyjnego i specjalnego (z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków służbowych lub powierzenia dodatkowych zadań).

Należy zwrócić uwagę, iż przy opracowywaniu regulaminów wynagradzania pracodawcy powinni unikać powtarzania przepisów powszechnie obowiązujących – regulacji ustawowych czy z rozporządzenia. Powyższe powodowane jest m.in. tym, iż w przypadku zmiany ustawy czy rozporządzenia będzie zachodziła również potrzeba odpowiedniej zmiany regulaminów. Niejednokrotnie niestosowanie się do tej reguły powoduje również niezgodność regulaminów z powszechnie obowiązującymi przepisami.

Obowiązujące powszechnie regulacje nie przewidują więc, ile faktycznie pracownik samorządowy zatrudniony na podstawie umowy o pracę będzie zarabiał. To można stwierdzić dopiero po szczegółowej analizie regulaminu wynagradzania. Jak już zaznaczono, ustawodawca przesądził, że w każdym urzędzie musi być wprowadzony regulamin wynagradzania pracowników samorządowych, wyznaczając termin na jego wprowadzenie (6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy).

Z powyższego wynika, że wynagrodzenia pracowników samorządowych zostały zróżnicowane i uzależnione od kondycji finansowej jednostki, w której są zatrudnieni. Jednocześnie może to również oznaczać, iż pracownik na takim samym stanowisku i zakresie obowiązków może mieć wynagrodzenie zasadnicze większe lub mniejsze niż jego kolega w innej jednostce tego samego szczebla. Należy zaznaczyć, iż właśnie taki cel przyświecał zmianie przepisów w tym zakresie ustawodawcy.

Z analizy przyjętych w urzędach regulaminów wynika, że pracodawcy, u których już poprzednio funkcjonował regulamin wynagradzania, podeszli do nowych zasad bardziej elastycznie, stwarzając większe możliwości kształtowania wynagrodzeń. Natomiast ci, dla których obowiązek z art. 39 ust. 1 ustawy był „przykrą” koniecznością, podeszli do tego bardziej sztywno i zachowawczo. W tych urzędach regulaminy wynagradzania stanowią najczęściej powtórzenie poprzednio obowiązujących stawek wynagrodzeń z rozporządzenia „płacowego”, które utraciło moc w dniu wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie nowej ustawy, ewentualnie niewiele się od nich różnią. Taką metodę zastosowano zwłaszcza w małych urzędach. W większych, gdzie brak specjalistów był bardziej odczuwalny, pracodawcy starali się stworzyć sobie możliwości zapewnienia elastycznego kształtowania wynagrodzeń, wykorzystując w tym zakresie przyznaną swobodę.

W kwestii maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego, ustalanego przez pracodawcę w regulaminie wynagradzania, jak już wskazano, duża część  pracodawców w obliczu kryzysu finansowego pozostała przy maksymalnych stawkach przejętych z poprzednio obowiązującego w tym zakresie rozporządzenia albo niewiele je zwiększyła. Jednakże chcąc zapewnić sobie większą elastyczność w kształtowaniu zasad wynagradzania pracowników wykorzystano nowe możliwości i w wielu przypadkach podniesiono również górne kategorie zaszeregowania płacowego pracowników.

Większość pracodawców samorządowych, zwłaszcza w większych urzędach, wprowadzając regulamin wynagradzania pracowników samorządowych nie ograniczało się tylko do jego obligatoryjnych elementów w postaci wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych (które w powszechnie obowiązujących przepisach rozporządzenia i tak już są dość wysokie) oraz szczegółowych warunków wynagradzania, w tym maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego. Zawarła w tych regulaminach także regulacje dotyczące warunków przyznawania oraz warunków i sposobu wypłacania premii i nagród (innych niż nagroda jubileuszowa) oraz warunków i sposobu przyznawania dodatków funkcyjnego i specjalnego.