Partycypacja komercyjna - źródła, cele oraz podstawy jej funkcjonowania
REKLAMA
REKLAMA
Czym jest partycypacja ?
W literaturze przedmiotu przedstawia się na ogół szereg definicji partycypacji, na tym tle można przyjąć, że przez partycypację należy rozumieć zjawisko polegające na bezpośrednim lub pośrednim udziale społeczności danego obszaru w procesie zarządzania wspólnymi sprawami poza klasycznymi mechanizmami demokracji bezpośredniej.[1] Można zatem przyjąć dwa podstawowe cele istoty partycypacji, pierwszym z nich jest zapewnienie spójnego, ale przede wszystkim skutecznego systemu zaspokajania potrzeb społecznych, natomiast drugim jest uzyskanie społecznej akceptacji działań organów władzy publicznej poprzez włączenie mieszkańców w proces zarządzania wspólnotą. Z kolei w kontekście językowym, partycypacja to uczestniczenie, uczestnictwo, udział, ale mówimy o niej również w sensie brania udziału w kosztach, czy też wydatkach.[2] Należy jednak pamiętać, że pojęcie partycypacji samo w sobie jest zjawiskiem nieostrym (ogólnym) tj. należy przyjąć, że jej właściwy kontekst znaczeniowy buduje się w połączeniu z konkretnym zjawiskiem do którego ją odnosimy, dlatego też w obecnej doktrynie prawa administracyjnego możemy wyróżnić kilka jej odmian m.in. partycypację obywatelską polegającą na procesie w trakcie, którego obywatele konkretnego państwa uzyskują realny wpływ i kontrolę nad procesem decyzyjnym władz publicznych, partycypację społeczną zwaną także horyzontalną, która polega na udziale jednostek w działaniach zbiorowych podejmowanych w społecznościach, do których te jednostki należą, partycypację publiczną polegającą na dobrowolnym zaangażowaniu jednostek w działania struktur i instytucji demokratycznego państwa prawa, a więc instytucji władzy publicznej oraz zarządzanych przez nie i podległych im organizacji sektora publicznego, partycypację obligatoryjną zgodnie z którą, jak sama nazwa wskazuje wiąże się z pewnym przymusem obywatelskim tj. taką formą aktywności obywatelskiej,którą prawo uznaje za obowiązkowe.
REKLAMA
Zjawisko partycypacji komercyjnej
Do przedstawionych wyżej kontekstów znaczeniowych pojęcia partycypacji, proponuję dodać jeszcze jeden w postaci partycypacji komercyjnej/brandingowej. Jej źródła należy upatrywać w coraz to częstszych zmianach uwarunkowań rynkowych, jak też stale stale rosnących potrzeb, oczekiwań konsumentów, które to doprowadziły do wytworzenia pewnej strategii zarządzania marką, tak aby jej wizerunek pozostał jak najdłużej w świadomości konsumentów. Strategia ta nosi miano brandingu, jej celem jest kreowanie i utrwalanie pozytywnego wizerunku konkretnego brandu (marki), stąd też właściciele konkretnych marek szukających przeróżnych sposobów na jak najdłuższe pozostanie w świadomości nie tylko konsumentów konkretnej marki, ale też szerszej społeczności, wprowadzili do swojej strategii zarządzania brandem programy partycypacyjno-komercyjne. Głównym celem tych programów jest organizacja, jak też finansowanie przedsięwzięć partycypujących społeczeństwo przez właścicieli konkretnych marek, które umożliwiają tworzenie inicjatyw lokalnych, nie tylko przez konsumentów, ale też zaangażowanych społecznie obywateli, którzy poprzez skuteczną realizację danego przedsięwzięcia w ich otoczeniu, kreują bądź utrwalają w swojej świadomości pozytywny wizerunek konkretnego brandu. Konkretne działania kampanii brandingowych, tym samym programów partycypacyjno-komercyjnych możemy zauważyć na przykładzie programu ,,Decydujesz, Pomagamy” organizowanym przez Tesco (Polska) Sp. z.o.o. z siedzibą w Krakowie przy ul. Kapelanka 56, 30-347 Kraków oraz programu ,,Lechstarter”, który jest organizowany przez Kompanię Piwowarską S.A. z siedzibą przy ul. Szwajcarskiej 11, 61-285 Poznań.
Zobacz: Finanse
Przedmiot partycypacji komercyjnej
REKLAMA
Za przedmiot partycypacji komercyjnej należy uznać z jednej strony rozwój postaw obywatelskich, poprzez angażowanie różnych grup interesariuszy wokół wspólnego celu tj. wspierania lokalnych społeczności, a także aktywizowanie mieszkańców do podjęcia próby zmian na lepsze swojego najbliższego otoczenia, z drugiej zaś, zwiększenie bądź umocnienie znaczenia rynkowego konkretnej marki. Całe zjawisko możemy oprzeć na kryteriach przyjętych przez autora tj. kryterium: podmiotowym, przedmiotowym, terytorialnym, temporalnym, finansowym oraz wykonawczym.
REKLAMA
Pierwszym, kluczowym zagadnieniem dla zjawiska partycypacji komercyjnej wydaje się być kryterium podmiotowe. W przypadku osób, będących wnioskodawcami projektów krąg ten nie różni się zbytnio od pozostałych, wymienionych wyżej rodzajów partycypacji, bowiem zgodnie z regulaminami programów partycypacyjno-komercyjnych, wnioskodawcami projektów mogą być m.in. organizacje pozarządowe, które posiadają osobowość prawną, a także jednostki organizacyjne niebędące osobą prawną, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, organizacje pożytku publicznego, stowarzyszenia, fundacje, partie i organizacje polityczne, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, samorządowe osoby prawne, przedsiębiorcy, osoby fizyczne, związki wyznaniowe, czy też grupy nieformalne tj. minimum trzy osoby pełnoletnie, które wspólnie podejmują się zrealizowania projektu, jednakże w imieniu grupy nieformalnej wniosek może złożyć wyłącznie organizacja pozarządowa lub instytucja publiczna, z którą minimum trzech członków grupy nieformalnej podpiszę umowę o współpracy. Oczywiście, w celu zapewnienia obiektywizacji procedury składanych wniosków, a tym samym programom komercyjno-partycypujących wprowadzane są pewne wyłączenia co do podmiotów mogących być wnioskodawcami, do podmiotów tych m.in. należą: organizacje, wobec których prowadzone jest postępowanie egzekucyjne, upadłościowe, a także takie podmioty, które zalegają ze składkami na rzecz ZUS lub posiadają zaległości podatkowe, osoby fizyczne oraz organizacje których pracownikami w tym zatrudnionymi na podstawie innej niż umowa o pracę lub członkami organów są pracownicy podmiotu organizującego dane przedsięwzięcie. Jednakże kluczowym zagadnieniem dla omawianej kwestii jest podmiot organizujący program partycypacyjno-komercyjny, bowiem jest to podmiot administracji prywatnej tj. taki, który nie ma na celu realizacji zadań publicznych wyznaczonych przez prawo.[3] Podmiot, który jest w pełni skomercjalizowany, niezależny i nie wchodzący w skład struktur administracji państwowej zarówno w znaczeniu wąskim jak i szerokim. Realizuje on konkretne przedsięwzięcie bez nałożonych z góry, przez prawo zadań własnych. Mamy tutaj do czynienia z pewnego rodzaju administracją partycypującą, która w swych działaniach koncentruje się na koordynowaniu, sterowaniu działań, współtworząc efekt końcowy z partnerami, co oznacza, że pożądane zmiany wywołane są przez tworzenie procesu społecznej innowacji, dokonującej się w następstwie interakcji społecznych.[4] Jednakże należy pamiętać, iż w omawianym stosunku nie mamy do czynienia z relacją organ administracji publicznej - podmiot niepubliczny, bowiem organ administracji państwowej zostaje zastąpiony, przez inny podmiot niepubliczny, który co prawda realizuje projekty wchodzące w skład zadań własnych organów administracji publicznej, jednakże materializuje je bez obowiązku nałożonego przez ustawę, czy też porozumienia zawartego z organami administracji rządowej.
Drugim z omawianych kryteriów jest kryterium przedmiotowe, obejmuje ono nie tylko cel programów partycypacyjno-komercyjnych, ale także przedstawia katalog zadań, które mogą być realizowane w ramach tych programów. Zasadniczym celem programów partycypacyjno-komercyjnych jest wspieranie aktywności i rozwoju w społecznościach lokalnych, a także aktywizowanie mieszkańców do zmiany na lepsze swojego najbliższego otoczenia, mają one na celu także przyczynienie się do rozwoju postaw obywatelskich poprzez angażowanie różnych grup społecznych wokół wspólnego celu jakim jest wspieranie lokalnych społeczności, przy udziale konkretnego brandu. Możemy tutaj zaobserwować obopólne korzyści dla każdej ze stron tejże relacji, z jednej strony lokalne społeczności otrzymują możliwość sfinansowania swoich inicjatyw lokalnych, które mają na celu poprawienie jakości życia w określonym otoczeniu, z drugiej zaś strony podmioty komercyjne sygnują realizowane projekty swoją marką, co przyczynia się do poprawy i umocnienia danego podmiotu na rynku. Jeśli chodzi o zakres tematyczny realizowanych projektów, to obejmuje on projekty: wspierania lokalnej aktywności, działań na rzecz środowiska, zwierząt, przestrzeni publicznej, jakości życia mieszkańców, edukacji dzieci i młodzieży, a także ochrony i promocji zdrowia.[5] Jak widzimy, część tych zadań mieści się w katalogu zadań własnych gminy określonych w art. 7 ust. 1 u.s.g. takich jak: ochrony środowiska i przyrody, ochrony zdrowia, edukacji publicznej, kultury fizycznej, a także wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej. Wydaje się, że najbardziej doniosłym celem realizowanych programów partycypacyjno-komercyjnych jest aktywizacja mieszkańców do zmiany na lepsze swojego najbliższego otoczenia, wyręczając bądź ułatwiając organom samorządu terytorialnego realizację zadania własnego gminy, określonego w art.7 ust.1 pkt.17 u.s.g. , gdyż jest to jedna z postaci partycypacji. Bowiem skupia się ona na uczestniczeniu społeczeństwa obywatelskiego w administrowaniu sprawami publicznymi prowadzonymi przez organy tego samorządu, w tym przypadku chodzi o prawem określone różnorodne, z zasady dobrowolne formy udziału społecznego w podejmowaniu rozstrzygnięć i zadań publicznych przez te organy.[6]
Zobacz: Oświata
Jeżeli chodzi o kryterium terytorialne to możemy tutaj dokonać dychotomicznego podziału na skalę makro oraz mikro terytorialną organizowanych programów. Jeśli chodzi o skalę makro terytorialną programu, należy przez nią rozumieć, iż dany program obowiązuje na terenie całego kraju określonego w regulaminie, wnioskodawcy projektów mogą do nich aplikować bez względu na zamieszkiwany region. Z kolei jeśli chodzi o zakres mikro terytorialny, to w niektórych programach organizatorzy dzielą terytorium danego kraju na regiony, strefy w których mieszkańcy mogą zgłaszać swoje projekty, wyłącznie w strefie zamieszkałych przez nich regionów. Ten fakt możemy zauważyć na przykładzie regulaminu programu ,,Decydujesz, Pomagamy” gdzie zgodnie z pkt. 1 na potrzeby programu zostało wyodrębnione 125 obszarów, na podstawie lokalizacji sklepów Tesco w Polsce. Z całą pewnością jest to podział bardziej precyzyjny, gdyż konkretni wnioskodawcy mają możliwość na wprowadzenie zmian w zamieszkałym przez nich regionie, bowiem znają oni najlepiej jego potrzeby.
Kryterium temporalne jest zależne od regulaminu będącego podstawą prawną organizowanego przedsięwzięcia, który ustanowił organizator projektu. Jednakże niezależnie od terminów wyznaczonych przez organizatorów, możemy wyróżnić cztery poszczególne etapy ich realizacji. Pierwszym, inicjującym etapem jest moment składania wniosków projektów oraz ich ocena pod kątem formalnym przez ekspertów tworzących specjalne komisje weryfikacyjne. Jeżeli złożony wniosek nie będzie spełniać określonych w regulaminie wymogów, to zgodnie z pkt. 9 regulaminu programu ,,Decydujesz, Pomagamy” w przypadku braku wniosków spełniających kryteria formalne i/lub merytoryczne w danym z mikroregionów Komisja Grantowa decyduje o sposobie wykorzystania grantów. Jeśli natomiast chodzi o sposób aplikowania do programu, , może on przybrać formę zarówno on-line w postaci rejestracji na stronie internetowej podmiotu organizującego przedsięwzięcie, jak również formę off-line, poprzez wypełnienie kwestionariusza zgłoszeniowego. Drugim etapem, jest głosowanie przez konsumentów konkretnych marek nad zgłoszonymi do projektu inicjatywami. Sposób głosowania jest dwojaki, można to czynić w placówkach handlowych, poprzez dokonanie zakupów o określonej wartości i tym samym otrzymanie biernego prawa wyborczego w programie, jak też można to czynić poprzez instytucję e-votingu i oddać swój głos, korzystając z witryny internetowej podmiotu organizującego projekt. Trzecim etapem jest ogłoszenie wyników programu oraz podpisanie umów z grantobiorcami i przekazanie środków na realizację zwycięskich inicjatyw. Ostatnim etapem jest przekazanie sprawozdań oraz rozliczeń z wykonania projektów, przy czym podstawą wspomnianych rozliczeń będą rachunki/faktury VAT dokumentujące zakup towarów lub usług związanych z realizacją zwycięskiego projektu, przy czym wszystkie operacje dokumentujące koszty projektu powinny być wystawione najpóźniej do dnia zakończenia realizacji projektu.
Z kolei kryterium finansowe określa formę oraz sposób finansowania zwycięskich projektów. Finansowanie zwycięskich inicjatyw zapewnia organizator projektu, przybiera ono formę dotacji celowych lub grantów, na pokrycie/zwrot kosztów realizacji zgłoszonego przez wnioskodawcę projektu. Z przyznanej dotacji (grantu) można finansować wydatki, które są niezbędne dla realizacji danego projektu, racjonalne i tylko takie, które zostały faktycznie poniesione w okresie realizacji projektu, poniesione wydatki muszą być w pełni udokumentowane. Przyznane dotacje (granty) zostaną wypłacone na podstawie zawartej umowy o dofinansowanie projektu, przy czym grantobiorca ma obowiązek przedstawienia na wniosek komisji weryfikacyjnej, dokumentów potwierdzających wykorzystanie uzyskanej dotacji. Jeżeli natomiast grantobiorca nie wykorzystał w całości uzyskanych dotacji, ma on obowiązek ich zwrotu w takiej samej formie w jakiej nastąpiło przekazanie. Warto także dodać, że z przyznanych środków grantobiorca nie może finansować udzielania pożyczek, finansowania świadczeń, które zostały już zrealizowane, celów religijnych, politycznych oraz związanych z uprawianiem kultu religijnego, kar, grzywien i odsetek karnych, podatku dochodowego od osób prawnych, czy też podstawowych działalności instytucji publicznych wynikających z regulujących ich funkcjonowanie ustaw.
Ostatnim z omawianych kryteriów jest kryterium wykonawcze, związane ze sposobem wykonania, zwycięskich projektów, chodzi o pewne warunki, które są określone przez organizatorów projektu. Jako, że mamy do czynienia z podmiotami komercyjnymi, prowadzącymi określoną działalność gospodarczą, każdy z wykonanych projektów powinien zawierać pewne znaki graficzne, oznaczenia umożliwiające natychmiastową identyfikację podmiotu finansującego dane przedsięwzięcie. Zgodnie z regulaminami omawianych programów, grantobiorca jest zobowiązany do tego, aby jego projekt nie promował jakiejkolwiek innej marki konkretnego produktu, poza oczywiście tym, który dane przedsięwzięcie sfinalizował, pod groźbą wycofania przyznanej dotacji. Wszelkie materiały wytworzone w wyniku realizacji projektu, w szczególności publikacje, ulotki, materiały informacyjne, czy też przedmioty fizyczne powinny być opatrzone ,,w widocznym” miejscu logotypem programu partycypacyjnego oraz informacją o podmiocie, który sfinansował dane przedsięwzięcie. W przedstawionym kryterium, cena którą muszą płacić wykonawcy zwycięskich inicjatyw wydaje się być relatywnie niska w stosunku do rezultatu jakim jest skuteczna realizacja projektu, poprawiającego jakość życia w danej społeczności.
Partycypacja komercyjna, a społeczeństwo obywatelskie
Społeczeństwo obywatelskie wiąże się zazwyczaj z demokracją jako formą sprawowania władzy, jego członkowie przejawiając wysoki stopień samoorganizacji, zrzeszają się w niezależnych od instytucji państwowych organizacjach i stowarzyszeniach dla realizacji rozmaitych celów społecznych, dla artykulacji najróżniejszych interesów grupowych, komunikacji między poszczególnymi grupami oraz między tymi grupami a instytucjami państwa.[7] Istotą społeczeństwa obywatelskiego jest więc aktywny udział obywateli w życiu publicznym, społeczeństwo obywatelskie zachowuje pewien stopień autonomii wobec państwa, natomiast celem państwa jest wspieranie działalności organizacji pozarządowych, gdyż ich działalność suplementarna wobec instytucji państwa.[8] Konkludując, społeczeństwo obywatelskie to pewnego rodzaju spójny system, w którego tworzeniu udział biorą nie tylko organizacje pozarządowe, ale także jednostki, społeczności lokalne różnego rodzaju spółdzielnie, czy też jak przychodzi nam zauważyć podmioty komercyjne, które organizują przytoczone wyżej programy, których celem jest wspieranie pozytywnych, oddolnych i społecznie pożytecznych zmian w społeczeństwie. Niewątpliwie takiego rodzaju działania zasługują na aprobatę, pomimo braku bezinteresowności prowadzonych działań (cel marketingowy) to jednak cena, którą płacą obywatele chcący zaangażować się w dane programy jest relatywnie niska do efektów tych programów, bowiem takie działania są pożądane przez społeczeństwo, które nieraz ma związane ręce przez organy administracji publicznej, z powodu braku funduszy na realizację określonych inicjatyw, czy też zbyt niskiego poziomu koncentracji uwagi przez przedstawicieli władzy lub chęci do realizacji zadania w postaci wspierania i upowszechniania idei samorządowej w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej. Oczywiście w dobie społeczeństwa partycypacyjnego ustawodawca wprowadza wiele mechanizmów pobudzających aktywność obywatelską, czy to w postaci konsultacji społecznych, inicjatyw uchwałodawczych/ustawodawczych, referendów lokalnych, instytucji młodzieżowych i senioralnych rad gmin, czy też budżetu obywatelskiego, to z całą pewnością nie zaszkodzi idei społeczeństwa obywatelskiego kolejne narzędzie partycypacyjne w postaci programów partycypacyjno-komercyjnych, które wydają się być ciekawą alternatywą dla instytucji budżetu obywatelskiego, gdyż wnioskodawcy projektów, którym nie udało się przebić ze swoją inicjatywą w danej edycji budżetu partycypacyjnego, mogą ponownie podjąć próbę jej realizację w programie partycypacyjno-komercyjnym.
Wnioski
Niewątpliwie podmioty komercyjne przyczyniają się w pewnym stopniu do realizacji zadań publicznych, co zasługuje na aprobatę z uwagi na fakt, iż podmioty te nie są zobligowane ustawą do ich realizacji i pomimo faktu, iż nie realizują ich bezinteresownie. To z całą pewnością takie działania są nie tylko pożądane przez społeczeństwo, ale też jak się zdaje wydawać również przez organy administracji publicznej, gdyż każde działanie wymaga pewnego rodzaju nakładów, nie tylko finansowych ale także pracy, co powoduje pewnego rodzaju spowolnienie mechanizmu funkcjonowania administracji publicznej. Dlatego też realizacja części zadań publicznych określonych w ustawach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2018 r. poz.450), czy też o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2018 r. poz.994) przez niezależne podmioty komercyjne, przyczynia się nie tylko do poprawy jakości życia w lokalnych społecznościach, ale także do usprawnienia systemu funkcjonowania administracji publicznej w zakresie wykonywania zadań publicznych, poprzez zwiększenie możliwości ich wykonywania poprzez poszerzenie kręgu podmiotów zdolnych do tego celu.
Konstatując, kampanie brandingowe, będące źródłem zjawiska partycypacji komercyjnej bowiem podstawą ich realizacji są właśnie cele komercyjne i ekonomiczne, niewątpliwie przyczyniają się nie tylko do rozwoju postaw obywatelskich, a tym samym budowaniu społeczeństwa obywatelskiego, ale także do wykonywania w pewnej części zadań publicznych. Partycypacja komercyjna jest zjawiskiem relatywnie nowym, bowiem jej źródła funkcjonują w naszym społeczeństwie od niedawna, toteż nie możemy ich zaobserwować zbyt wielu. Czas jednak pokaże na ile mechanizmy partycypacji komercyjnej w postaci programów partycypacyjno-komercyjnych są korzystne dla podmiotów, które je realizują tzn. na ile umacniają pozycję rynkową konkretnego brandu. Zatem możemy się spodziewać, że liczba programów partycypacyjno-komercyjnych będzie się zwiększać, wprost proporcjonalnie do zainteresowania nimi przez społeczeństwo.
[1] S. Gajewski, Ustawy Samorządowe. Nowe instytucje, Warszawa 2018, C.H. Beck, str. 1
[2] H. Szkiłądź, S. Bik, C. Szkiłądź (red.), Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1982, str. 610
[3] M. Wierzbowski, Prawo Administracyjne, Warszawa 2017, Wolters Kluwer, str. 23
[4]B. Dolnicki (red.), Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym,Warszawa 2014, Wolters Kluwer, str.48
[5] Pkt. 6 Regulaminu V edycji programu ,,Decydujesz, pomagamy”
[6] B. Dolnicki (red.), Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym, Warszawa 2014, Wolters Kluwer, str.36
[7]Krasnowolski, Społeczeństwo obywatelskie i jego instytucje, Warszawa 2014, Biuro analiz i dokumentacji str. 8
[8]Krasnowolski, Społeczeństwo obywatelskie i jego instytucje, Warszawa 2014, Biuro analiz i dokumentacji str. 8
Autor: Tomasz Wcisło
REKLAMA
REKLAMA