REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Utwory urbanistyczne i architektoniczno-urbanistyczne

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Jarosław Góra
Aplikant adwokacki
Ślązak, Zapiór i Partnerzy – Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych sp. p.
Ekspert we wszystkich dziedzinach prawa związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej
prawa autorskie w architekturze
prawa autorskie w architekturze
Fotolia

REKLAMA

REKLAMA

Moim zdaniem nie można zgodzić się z tak definitywnym stanowiskiem, pozbawiającym dzieła urbanistyczne przymiotu bycia utworem, szczególnie biorąc pod uwagę panujący w doktrynie i orzecznictwie pogląd o wymaganym minimalnym poziomie twórczości. Utworem w dziedzinie urbanistyki będzie zatem dobro niematerialne utrwalone w postaci projektu bądź opracowania urbanistycznego, polegające na twórczym zagospodarowaniu przestrzeni danego regionu, miasta, czy mniejszego zespołu obiektów architektonicznych.

Prawa autorskie w architekturze – utwory urbanistyczne i architektoniczno-urbanistyczne

W zagranicznych regulacjach prawnych dotyczących praw autorskich bardzo rzadko wyodrębnia się utwór urbanistyczny, jako samodzielny przedmiot ochrony. Wynika to z powszechnego przekonania, iż działalność urbanistów stanowi rodzaj twórczości architektonicznej. Polska ustawa prawnoautorska stanowi więc swojego rodzaju wyjątek. W art. 1 ust. 2 pkt. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2006.90.631 j.t.) bowiem obok utworów architektonicznych ustawodawca zdecydował się wymienić również utwory architektoniczno-urbanistyczne oraz urbanistyczne. Warto zatem krótko zastanowić się nad relacją między tymi utworami i powodami takiego rozróżnienia.

REKLAMA

Urbanistyka określana jest, jako nauka projektowania oraz planowania miast i osiedli, a także tworzenia programu ich rozwoju.

Zobacz również: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego - procedura sporządzania i uchwalania

REKLAMA

Zgodnie z treścią ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów wykonywanie zawodu urbanisty polega na projektowaniu zagospodarowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej, zgodnie z wymaganiami ładu przestrzennego, ochrony wartości architektonicznych i krajobrazowych, z wymaganiami ochrony środowiska, racjonalności struktur osadniczych i sieci infrastruktury oraz na edukacji w tym zakresie. No i pięknie, ale czy to twórcze?

W doktrynie spotkać się można z sugestiami, że działalność urbanistów pozbawiona jest zupełnie cech twórczych i nie można o jej wynikach w ogóle mówić jak o utworach w rozumieniu prawa autorskiego. Dzieła urbanistyczne cechuje interdyscyplinarny charakter i zazwyczaj są rezultatem pracy wielu ekspertów z różnych dziedzin. Podnosi się przy tym, iż działalność ta polega w zdecydowanej większości na stosowaniu znanych metod i utartych procedur w celu rozwiązania określonego problemu dotyczącego przestrzeni miasta, czy regionu. Ponad to działalność ta jest ograniczona wieloma uwarunkowaniami i czynnikami.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Jednak moim zdaniem nie można zgodzić się z tak definitywnym stanowiskiem, pozbawiającym dzieła urbanistyczne przymiotu bycia utworem, szczególnie biorąc pod uwagę panujący w doktrynie i orzecznictwie pogląd o wymaganym minimalnym poziomie twórczości. Wydaje mi się, że u podstaw nawet najbardziej przewidywalnego projektu zagospodarowania przestrzeni leży idea jej poprawy i wizja sprawnie funkcjonującego miasta, a przynajmniej tak być powinno. Zatem obok wiedzy fachowej do stworzenia dzieła urbanistycznego potrzebny jest także zmysł twórczy, wizja artystyczna. Zgadzacie się?

REKLAMA

Pogląd ten znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 11 grudnia 1981 r. (sygn. akt IV CR 193/81) stwierdził, iż „Projekt koncepcyjny urbanistyczno-architektoniczny osiedla mieszkaniowego podlega ochronie prawa autorskiego”.

Utworem w dziedzinie urbanistyki będzie zatem dobro niematerialne utrwalone w postaci projektu bądź opracowania urbanistycznego, polegające na twórczym zagospodarowaniu przestrzeni danego regionu, miasta, czy mniejszego zespołu obiektów architektonicznych.

Polecamy serwis: Gospodarka przestrzenna

Pojawia się problem określenia granic między utworami architektonicznymi, a urbanistycznymi – obie te kategorie utworów polegają przecież na twórczym kształtowaniu przestrzeni. Prima facie kryterium odróżniającym zdaje się być rozmiar kształtowanej przestrzeni i treść opracowania. Jak już wyżej wspomniano, utwory urbanistyczne mają zasięg regionów, miast, czy osiedli. Utwory architektoniczne ograniczają się natomiast do pojedynczych obiektów wraz z ich otoczeniem lub zespołów obiektów. Wyraźnie jednak widać, iż utwory architektoniczne koncentrują się na tych właśnie obiektach, szczegółowo je kreując, natomiast urbanistyczne skupiają się na wzajemnej relacji między poszczególnymi obiektami, istniejącymi, mającymi dopiero powstać, czy też jednymi i drugimi, oraz na przestrzeni między nimi. Do tego działalność urbanistów się ogranicza, pozostawiając zaprojektowanie poszczególnych obiektów w gestii architektów.

Drugim kryterium odróżniającym może być przeznaczenie obu kategorii utworów. Utwory architektoniczne, najpierw w postaci projektów służą budowie konkretnych obiektów, a następnie w postaci zrealizowanych obiektów, spełniają przewidzianą dla nich funkcję, np. mieszkaniową, usługową, przemysłową itd. Utwory urbanistyczne natomiast za zadanie mają uporządkowanie większej przestrzeni, celem stworzenia sprawnie funkcjonującej całości, składającej się z większej ilości obiektów architektonicznych i nie tylko (np. lasów, rzek, sieci komunikacyjnych itd.).

Zgodnie ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym opracowywanie projektów planów zagospodarowania przestrzennego województwa, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest projektowaniem zagospodarowania przestrzennego, odpowiednio w skali regionalnej i lokalnej, w rozumieniu ustawy o samorządach zawodowych. Dokumenty te tworzone są przez uprawnionych do tego urbanistów. Prawo do samodzielnego projektowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej przysługuje bowiem wyłącznie osobom wpisanym na listę członków właściwej izby samorządu zawodowego. W przypadku urbanistów rolę samorządu pełni Polska Izba Urbanistów.

Wymienione opracowania planistyczne mogą potencjalnie stanowić utwór urbanistyczny w rozumieniu prawa autorskiego. Z drugiej jednak strony należy zastanowić się, czy nie będzie miał w tych przypadkach zastosowania art. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wyłączający spod ochrony akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole. Z jednej strony zatem projekt urbanistyczny będzie potencjalnym przedmiotem prawa autorskiego, a z drugiej może stać się aktem należącym do systemu planowania przestrzennego i przez to ochrony prawnoautorskiej zostanie pozbawiony.

Prawo budowlane nie posługuje się terminem utwór architektoniczno-urbanistyczny. Nie występuje on również w innych regulacjach prawnych, poza ustawą o prawie autorskim. Termin ten za to często pojawia się w praktyce działalności architektów. Niejednokrotnie w konkursach na prace projektowe przedmiot konkursu określany jest właśnie jako koncepcja architektoniczno- urbanistyczna lub projekt architektoniczno-urbanistyczny. Intuicyjnie stwierdzić można, iż utwór architektoniczno-urbanistyczny będzie pośrednią formą między utworem architektonicznym, a urbanistycznym. Charakteryzować się będzie zatem zarówno elementami architektonicznymi, a więc szczegółowymi rozwiązaniami przestrzennymi dotyczącymi obiektów architektonicznych, oraz urbanistycznymi, czyli rozwiązaniami dotyczącymi przestrzeni w większej skali, miasta, ale przede wszystkim osiedla, parku itp. oraz powiązań między zaprojektowanymi obiektami architektonicznymi.

Ciekawy przy tym wszystkim jest temat naruszenia praw autorskich do utworu architektoniczno-urbanistycznego, czy po prostu urbanistycznego, np. w przypadku, gdy ktoś zacznie ingerować w formę zaprojektowanego i wybudowanego osiedla. Od razu kojarzy mi się sprawa katowickiego osiedla Tysiąclecie projektu Henryka Buszki i Aleksandra Franty, gdzie ”na dziko” powstają kolejne bloki psując układ osiedla - ale temu tematowi poświęcę za niedługo odrębny wpis :)

Podyskutuj: Forum

Zapisz się na newsletter
Śledź na bieżąco nowe inicjatywy, projekty i ważne decyzje, które wpływają na Twoje życie codzienne. Zapisz się na nasz newsletter samorządowy.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Własne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Sektor publiczny
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Patrz na skład! Ogólnopolska kampania o świadomej suplementacji

Jak często poświęcamy chwilę, by sprawdzić skład na etykiecie? Kampania „Patrz na skład” zachęca do zastanowienia się nad naszymi codziennymi decyzjami i promuje świadome podejście do suplementacji.

Segregacja odpadów to za mało. Ekspert: "Najlepsze śmieci to te, które nigdy nie powstały"

Dlaczego recykling nie wystarczy? Jakie błędy popełniamy w gospodarowaniu bioodpadami? I co musi się zmienić, by Polska była gotowa na gospodarkę obiegu zamkniętego? O tym wszystkim opowiada Michał Paca – ekspert ds. gospodarki odpadami i zrównoważonego rozwoju.

Program "70 AED na 70-lecie" – defibrylatory dla OSP z małych gmin. Jak złożyć wniosek?

Fundacja Totalizatora Sportowego uruchomiła nowy program wsparcia dla jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej z mniejszych miejscowości. W ramach inicjatywy "70 AED na 70-lecie" do wybranych OSP trafi sprzęt ratujący życie – automatyczne defibrylatory zewnętrzne (AED). Wnioski można składać do grudnia 2026 r.

Planujesz urlop we Włoszech? W jednym z miejsc przywrócono dress code

Planujesz wyjście do mediolańskiego teatru operowego La Scala? Pamiętaj o stosownym ubiorze. Dyrekcja przywróciła, po przerwie, zalecane zasady ubioru i zaapelowała do widzów, by dobierali stroje stosownie do powagi miejsca.

REKLAMA

Sytuacja na granicy polsko-niemieckiej. Ekspert: obustronna spirala działań pozornych. Kiedy Niemcy nie powinny odsyłać migranta do Polski?

To Niemcy rozpoczęli ten teatr polityczny na granicy z Polską, a teraz szefowie rządów Friedrich Merz i Donald Tusk wchodzą w spiralę działań pozornych - powiedział PAP Piotr Buras, dyrektor warszawskiego biura Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych (ECFR) .

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w JST. Najważniejsze informacje

System przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu dotyczy również jednostek samorządu terytorialnego. Z tego powodu są one objęte szeregiem obowiązków. Co trzeba wiedzieć o obowiązujących przepisach? Oto lista 10 najważniejszych informacji!

Od 1 września 2025 r. podwyżka o 8 i 16 zł za odbiór śmieci w Krakowie

Od 1 września w Krakowie wzrośnie opłata za odbiór śmieci posegregowanych: z 27 do 35 zł miesięcznie od jednego mieszkańca. W przypadku odpadów nieposegregowanych stawka zwiększy się z 54 do 70 zł od mieszkańca.

MKiŚ: wyznaczamy lasy społeczne z ograniczoną wycinką drzew. 158 tys. ha wokół 11 największych aglomeracji

Ministerstwo Klimatu i Środowiska poinformowało 2 lipca 2025 r., że zakończyło pierwszy etap projektu wyznaczania lasów społecznych wokół największych polskich miast. To przełomowy krok w kierunku zmiany podejścia do gospodarki leśnej - z naciskiem na potrzeby społeczne, zdrowotne i ekologiczne mieszkańców aglomeracji. O szczegółach w trakcie konferencji prasowej mówiła ministra klimatu i środowiska Paulina Hennig-Kloska oraz wiceminister klimatu i środowiska, główny konserwator przyrody Mikołaj Dorożała.

REKLAMA

Zmiany w opłatach za śmieci – będą nowe zasady segregacji, ulgi i kontrola deklaracji [PROJEKT MKiŚ]

W wykazie prac legislacyjnych pojawił się projekt nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Chodzi o zmiany w funkcjonowaniu systemu gospodarowania odpadami na poziomie gminnym, które w ocenie projektodawców będą odpowiadać na realne potrzeby JST oraz mieszkańców.

RPO: Dość "wrogich przejęć" między gminami. Potrzebna kontrola sądowa

Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje do premiera Donalda Tuska o zawieszenie kontrowersyjnych decyzji dotyczących zmian granic gmin do czasu wprowadzenia nowych przepisów. Od lat brakuje skutecznej kontroli sądowej nad decyzjami Rady Ministrów, które prowadzą do konfliktów między samorządami.

REKLAMA