Emerytury pomostowe – obowiązki płatnika składek

Pracodawcy zatrudniający osoby wykonujące prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze od 1 stycznia 2010 r. mają obowiązek:

1) opłacać składkę za pracowników wykonujących tego rodzaju prace,

2) prowadzić wykaz stanowisk pracy oraz ewidencję tych pracowników,

3) informować Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) o pracownikach umieszczonych w ewidencji,

4) przekazywać do ZUS informacje o liczbie stanowisk pracy, na których jest wykonywana praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Aby prawidłowo opłacać składki na Fundusz Emerytur Pomostowych (dalej: FEP), ważne jest stworzenie wykazu stanowisk, które będą uzasadniać uznanie wykonywanej na nich pracy jako pracy szczególnego rodzaju w znaczeniu przyjmowanym przez ustawę z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (dalej: ustawa o emeryturach pomostowych).

SŁOWNICZEK

Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku (art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych).

Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należnego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu i życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się (art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych).

W definicji prac w szczególnych warunkach (patrz: słowniczek) wskazane zostały czynniki ryzyka związane z:

1) siłami natury:

• prace pod ziemią,

• prace na i pod wodą,

• prace w powietrzu;

2) procesami technologicznymi:

• prace w warunkach gorącego mikroklimatu – wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28°C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130W/m²,

• prace w warunkach zimnego mikroklimatu – wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0°C,

• bardzo ciężkie prace fizyczne – powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 8400 kJ, a u kobiet – powyżej 4600 kJ,

• ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 6300 kJ, a u kobiet – powyżej 4200 kJ, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50% zmiany roboczej,

• prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego

– art. 3 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych.

Z INFORMACJI CENTRALNEGO INSTYTUTU OCHRONY PRACY

Kwalifikacja bardzo ciężkich prac fizycznych i prac w warunkach gorącego mikroklimatu do prac w szczególnych warunkach zgodnie z ustawą o emeryturach pomostowych może być przeprowadzona na podstawie pomiarów, które mogą być wykonane przez:

• pracodawcę

• zewnętrzne laboratorium badawcze.

Ad 1. W przypadku pomiarów wykonywanych przez pracodawcę zaleca się, aby prowadził je pracownik mający potwierdzone kompetencje techniczne odpowiednio: w zakresie pomiarów mikroklimatu (WBGT) oraz wydatku energetycznego. Stosowana aparatura pomiarowa powinna podlegać nadzorowi metrologicznemu (wzorcowana w akredytowanych laboratoriach wzorcujących).

Ad 2. W przypadku pomiarów zlecanych na zewnątrz zaleca się, aby laboratoria je wykonujące były akredytowane przez Polskie Centrum Akredytacji.

Wykaz tych laboratoriów znajduje się na stronie PCA http://www.pca.gov.pl

Źródło: http://www.ciop.pl

Wykazy prac w szczególnych warunkach oraz o szczególnym charakterze zostały zawarte w załącznikach nr 1 i 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Określono tam rodzaje prac, a nie stanowiska, ponieważ pracownicy wykonujący taki sam zawód w różnych zakładach pracy mogą wykonywać prace o różnej intensywności i w różnych warunkach środowiska. Zakres regulacji ustawy o emeryturach pomostowych nie jest tożsamy z regulacjami prawa pracy dotyczącymi np. prac szczególnie niebezpiecznych czy też prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach, a niewymienionych w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych, uważa się także:

• ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym,

• osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w myśl art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art. 32 i 33 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; dalej: ustawa emerytalna.

Właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy (dalej: PIP) są uprawnione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz do sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji. Wynika to z kompetencji PIP do kontroli ewidencji pracowników wykonujących tego rodzaju prace.

Opłacanie składek

Składka na FEP powinna być opłacana za wszystkich pracowników urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy wykonują pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze – zdefiniowanych w ustawie o emeryturach pomostowych, bez względu na wymiar czasu pracy określony w umowie o pracę. Zapis występujący w art. 3 ust. 4 i 5 tej ustawy, zgodnie z którym za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uznaje się pracowników wykonujących te prace w pełnym wymiarze czasu pracy, ma znaczenie jedynie przy ubieganiu się o ustalenie prawa do emerytury pomostowej. Tylko okres pracy wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy może zostać zaliczony do wymaganego szczególnego stażu pracy, od którego zależy uzyskanie emerytury pomostowej.

Obowiązek opłacania składek na FEP za pracownika powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac (art. 35 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych).

Stopa składki na FEP wynosi 1,5% podstawy wymiaru, finansowana jest w całości przez płatnika składek. Podstawę wymiaru składki na FEP stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, określona w art. 18 ust. 1–2 i ust. 8 oraz w art. 21 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; dalej: ustawa systemowa.

Podstawę wymiaru składek na FEP będzie stanowił przychód w myśl przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu ich zatrudnienia na podstawie stosunku pracy. Niekiedy będzie to przychód nie tylko ze stosunku pracy, ale również z łączącego pracownika z pracodawcą stosunku cywilnoprawnego.

Przychód osiągany przez pracownika z tytułu wykonywania umowy cywilnoprawnej podlega takim samym składkom, jak uzyskiwany z umowy o pracę, i w zakresie ubezpieczeniowym powinien być rozliczony łącznie z przychodami ze stosunku pracy. Tym samym będzie stanowić podstawę wymiaru składek na FEP.

Składek na FEP nie opłaca się jedynie od:

• wynagrodzenia za czas niezdolności od pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,

• zasiłków,

• przychodów zwolnionych z naliczania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, określonych w § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe; dalej: rozporządzenie składkowe.

Do przychodów, od których opłacane są składki na FEP, nie należy także wliczać m.in.: nagród jubileuszowych, gdy są wypłacane nie częściej niż co 5 lat, odpraw emerytalnych, świadczeń za czas podróży służbowej, świadczenia z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych – zgodnie z rozporządzeniem składkowym.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na FEP stosuje się ograniczenie jak do wysokości rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W danym roku kalendarzowym nie może być ona wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone (art. 19 ust. 1 ustawy systemowej).

Z ORZECZNICTWA

Jeżeli do opłacenia składek jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek, to sam ubezpieczony jest obowiązany do zawiadomienia wszystkich płatników składek o przekroczeniu kwoty rocznej podstawy wymiaru składek.

Wyrok SA w Warszawie z 29 listopada 2004 r.,

sygn. akt III AUa 525/04, OSA 2005/10/25

Płatnik składek co miesiąc oblicza, rozlicza i opłaca składkę na FEP. Składkę rozlicza się w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA i opłaca w terminie do:

• do 5 dnia następnego miesiąca – dla jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych,

• do 10 dnia następnego miesiąca – dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie,

• do 15 dnia następnego miesiąca – dla pozostałych płatników

– art. 47 ustawy systemowej dla opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.

Co do zasady, składka na FEP opłacana będzie do 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, za który jest należna.

Od nieopłaconych w terminie składek na FEP należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, jeżeli ich wysokość przekracza 6,60 zł.

Odsetki za zwłokę w opłacaniu składek na FEP przewiduje również rozporządzenie Rady Ministrów z 18 kwietnia 2009 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany ZUS. Zgodnie z nim, należności na FEP będą zaspokajane po składkach na ubezpieczenia społeczne. Rozporządzenie określa również kolejność zaliczenia składek w razie wystąpienia nadpłaty składek na FEP. W pierwszej kolejności zaspokajane będą składki na ten fundusz, a potem na ubezpieczenia społeczne, następnie zdrowotne, a w dalszej kolejności na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

W razie nieopłacenia składek na FEP lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek.

Od decyzji w sprawie wymierzenia dodatkowej opłaty przysługuje odwołanie do sądu (art. 83 ustawy systemowej). Wnosi się je na piśmie do jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę. Jeżeli ZUS uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania. W tym przypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Jeżeli zaś odwołanie nie zostało w całości lub w części uwzględnione, ZUS przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania, sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem.

Informacje przekazywane przez płatnika

Poza obowiązkiem opłacania składek na FEP oraz sporządzenia wykazów prac w warunkach szczególnych i o szczególnym charakterze, pracodawca zobowiązany jest od 2010 r. także do sporządzania określonych wykazów i przekazywania ich do ZUS oraz wydawania pracownikom zaświadczeń o wykonywaniu takich prac.

Dla pracodawców istotne są obowiązki wynikające z ustawy o emeryturach pomostowych, dotyczące prowadzenia:

• wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

• ewidencji pracowników wykonujących tego rodzaju prace, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP, zawierającą dane, o czynnikach ryzyka związanymi z tymi pracami

– art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych.

O wpisaniu pracownika do tej ewidencji płatnik składek zobowiązany jest powiadomić tę osobę. Zawiadomienie nie wymaga formy szczególnej, jednak dla celów dowodowych można zalecać dokonanie zawiadomienia na piśmie.

W przypadku nieumieszczenia w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP, pracownikowi przysługuje skarga do PIP.

Informacje dotyczące liczby stanowisk pracy szczególnej – w myśl ustawy o emeryturach pomostowych, płatnik składek przekazuje do ZUS w miesięcznej deklaracji rozliczeniowej DRA, w terminie jej składania.

Informacje dotyczące pracowników umieszczonych w ewidencji płatnik składek przekazuje do ZUS w zgłoszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Zgłoszenie takie powinno zawierać następujące dane:

• nazwisko i imię,

• datę urodzenia,

• numery PESEL i NIP, a w razie gdy pracownikowi nie nadano tych numerów lub jednego z nich – serię i numer dowodu osobistego lub paszportu,

• okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz jej kod.

Zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze płatnik składek przekazuje do ZUS do 31 marca danego roku kalendarzowego za poprzedni rok kalendarzowy. Zgłoszenia lub korekty danych dokonuje się na formularzu ZUS ZSWA. Wzór formularza zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów.

Pierwsze zgłoszenie danych o tego rodzaju pracy płatnik składek przekaże do 31 marca 2011 r. za 2010 r. Powinno ono również zawierać informacje dotyczące pracowników, którzy w 2009 r. wykonywali prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, także wówczas, gdy w 2010 r. nie wykonywali już tej pracy.

Płatnik składek jest zobowiązany do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze za okresy przypadające przed 1 stycznia 2009 r. Do czasu przekazania zgłoszenia i informacji ZUS ZSWA płatnik składek jest zobowiązany do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przypadających po 31 grudnia 2008 r.

Przy ustalaniu okresu tego rodzaju pracy nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych).

W przypadku wystąpienia pracownika z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej, zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w danym roku kalendarzowym płatnik składek przekazuje do ZUS w terminie 7 dni od dnia zgłoszenia wniosku.

Jeżeli z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej pracownik wystąpi przed przekazaniem zgłoszenia danych, tj. przed 31 marca danego roku za poprzedni rok kalendarzowy, w terminie 7 dni płatnik składek przekazuje do ZUS także zgłoszenie za poprzedni rok kalendarzowy.

Czytaj także: Jak prawidłowo rozliczyć podatek dochodowy za 2009 r. >>

Zgłoszenie korygujące

W przypadku błędów w zgłoszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze ZUS ZSWA, płatnik składek jest obowiązany przekazać do ZUS zgłoszenie korygujące, w formie nowego zgłoszenia, zawierającego wszystkie prawidłowe dane, jeżeli zachodzi konieczność korekty danych podanych w zgłoszeniu w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości przez:

• płatnika składek we własnym zakresie,

• ZUS,

• właściwy organ PIP.

Zgłoszenie korygujące przekazywane jest co do zasady w terminie 7 dni od dnia stwierdzenia nieprawidłowości we własnym zakresie lub otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości przez ZUS lub właściwy organ PIP.

Jeżeli konieczność korekty zawartych w zgłoszeniu danych jest wynikiem stwierdzenia nieprawidłowości przez ZUS w drodze:

• decyzji – korygujące zgłoszenie powinno być złożone nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się decyzji,

• kontroli – korygujące zgłoszenie powinno być złożone nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania protokołu kontroli.

Kopie zgłoszenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz korygującego zgłoszenia płatnik składek zobowiązany jest przechowywać przez 5 lat od dnia ich przekazania do ZUS, w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego.

Marek Rotkiewicz

Podstawy prawne

• Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656)

• Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227)

• Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585; ost.zm. Dz.U. Nr 218, poz. 1690)

• Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 168, poz. 1323)

• Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106; ost.zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2434)

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 kwietnia 2009 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 78, poz. 465; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 144, poz. 1181)

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (Dz.U. Nr 186, poz. 1444)