Wały przeciwpowodziowe i zbiorniki retencyjne w podatku od nieruchomości

Wały przeciwpowodziowe

Zgodnie z przepisami prawa budowlanego, a dokładniej rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. z 2007 r. Nr 86 poz. 579) wał przeciwpowodziowy to tzw. budowla hydrotechniczna czyli budowla służąca wraz z urządzeniami i instalacjami z nią związanymi gospodarce wodnej, kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich.

Wały przeciwpowodziowe nie mogą być posadowione w bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzeki, powinny być tworzone względem niego w bezpiecznej odległości. Teren znajdujący się pomiędzy korytem i wałem to tzw. międzywale. Wał niewątpliwie stanowi obiekt budowlany w rozumieniu przepisów prawa budowlanego niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury i tym samym należy go uznać za budowlę w rozumieniu ustawy z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613, dalej u.p.o.l.).

Budowle podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości pod warunkiem związania ich z prowadzeniem działalności gospodarczej. Dla ustawodawcy przedmiot opodatkowania w podatku od nieruchomości związany z prowadzeniem działalności gospodarczej to grunt, budynek lub budowla będąca w posiadaniu przedsiębiorcy lub innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Powyższe oznacza, że wały ochronne podlegałyby opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości ilekroć znajdowałyby się w posiadaniu przedsiębiorcy.

Zwolnienie z opodatkowania wałów, gruntów pod nimi i w międzywałach

Ustalenie samej okoliczności posiadania wału przez przedsiębiorcę nie jest jednak w tym kontekście wystarczające wskutek zwolnienia przewidzianego w art. 7 ust. 1 pkt 9) u.p.o.l. Objęto nim nie tylko same budowle wałów ochronnych, ale i grunty pod wałami ochronnymi i położone w międzywałach, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej przez podmioty inne niż spółki wodne ( i ich związki) oraz związki wałowe. Co przez to należy rozumieć?

Uprzywilejowanie spółek wodnych, ich związków oraz związków wałowych

Spółki wodne oraz związki wałowe są formami organizacyjnymi, które funkcjonują w oparciu o przepisy art. 164 i n. ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.). To zrzeszenia osób fizycznych lub prawnych, które mają na celu zaspokajanie wskazanych ustawą potrzeb w dziedzinie gospodarowania wodami. Spółki wodne mogą być tworzone w szczególności do wykonywania, utrzymywania oraz eksploatacji urządzeń służących do zapewnienia wody dla ludności, w tym uzdatniania i dostarczania wody, ochrony wód przed zanieczyszczeniem, w tym odprowadzania i oczyszczania ścieków, ochrony przed powodzią, melioracji wodnych oraz prowadzenia racjonalnej gospodarki na terenach zmeliorowanych, wykorzystywania wody do celów przeciwpożarowych, czy utrzymywania wód. Spółki wodne mogą łączyć się w związki spółek wodnych.

Z kolei związki wałowe mogą być tworzone do wykonywania i utrzymywania wałów przeciwpowodziowych wraz z urządzeniami wodnymi stanowiącymi ich wyposażenie.

Spółki wodne, związki wałowe oraz związki spółek wodnych podlegają wpisowi do specjalnego systemu informacyjnego o gospodarowaniu wodami zwanego katastrem wodnym. Choć wskazane wyżej podmioty zgodnie z przepisami Prawa wodnego nie działają dla zysku, to jednak, zapewniając zaspokojenie potrzeb zrzeszonych w nich osób w dziedzinie gospodarowania wodami, mogą podejmować prowadzenie działalności gospodarczej z zastrzeżeniem, że ewentualne zyski przeznacza się wyłącznie na cele statutowe. Zgodnie z omawianym uregulowaniem art. 7 ust. 1 pkt 9) u.p.o.l. nawet gdy taka działalność zostanie przez spółki wodne, ich związki lub związki wałowe podjęta na obszarze objętym zwolnieniem, podmioty te nadal pozostają uprzywilejowane w sposób przewidziany komentowanym przepisem.

Czytaj także: Uchwalane przez gminy wadliwe zwolnienia z podatku od nieruchomości>>

Wykorzystywanie wałów w działalności gospodarczej przez pozostałe podmioty

Inaczej wygląda sytuacja dotycząca wszystkich innych niż spółki wodne, ich związki lub związki wałowe podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na wałach, gruntach pod nimi lub położonych w międzywałach. Ustawodawca w komentowanym przepisie posłużył się sformułowaniem budowli wałów ochronnych, gruntów pod wałami ochronnymi i położonych w międzywałach „zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej”. Trzeba je odróżnić od zdefiniowanego powyżej pojęcia nieruchomości i obiektów budowlanych „związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej”.

Pojęcie budowli, budynków czy gruntów „zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej” ma znacznie węższe znaczenie, oznacza bowiem faktyczne wykorzystywanie danego obiektu w prowadzonej działalności gospodarczej. Podatek od nieruchomości z tytułu posiadanych wałów powinien zatem płacić nie każdy przedsiębiorca, który wał, grunt pod nim lub w międzywalu posiada, a wyłącznie ten, który fizycznie tę budowlę lub grunt w wykonywanej przez siebie działalności wykorzystuje.

Zbiorniki retencyjne

Pojęcie „zbiornik wodny retencyjny” nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane ani w przepisach ustawy o podatkach i opłatach lokalnych ani przepisami innych akty prawnych. Z przepisów Prawa wodnego można wywnioskować jedynie, że budowa i rozbudowa zbiorników retencyjnych służy realizacji ochrony ludzi i mienia przed powodzią oraz suszą .

Wobec powyższego celem dokonania interpretacji omawianego pojęcia konieczne jest sięgnięcie do wykładni językowej. Sądy administracyjne w tym kontekście powołują się na Słownik języka polskiego, wedle którego „zbiornik retencyjny” to „zbiornik wodny utworzony przez wybudowanie zapory przegradzającej dolinę rzeki, służący do gromadzenia wody dla celów racjonalnej gospodarki (np. do przyjmowania nadmiaru wód powodziowych, do zasilania rzeki i nawadniania terenów rolnych w okresie suszy)” lub Encyklopedię PWN, zgodnie z którą zbiornik retencyjny to „zbiornik wód naturalnych utworzony w wyniku przegrodzenia cieku wodnego, budowla piętrząca, ma na celu przyjmowanie wody w wypadku jej nadmiaru (zabezpieczenie przed powodzią) i oddawanie w okresie suszy (nawadnianie pól)” (wyrok WSA w Krakowie z dnia 5 czerwca 2008 r., sygn. I SA/Kr 57/08).

Preferencyjne opodatkowanie gruntów zajętych na zbiornik retencyjny

Grunty zajęte na zbiorniki retencyjne podlegają co do zasady opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości, jednak na znacznie korzystniejszych warunkach niż inne nieruchomości gruntowe, zwłaszcza te związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Nierzadko więc przedsiębiorcy chcąc uwolnić się od płacenia podatku w stawce obowiązującej dla nieruchomości związanych z działalnością gospodarczą wykazują, że grunty będące w ich posiadaniu są zajęte na zbiorniki retencyjne. Wobec powyższego na tle kwalifikacji różnych zbiorników wodnych jako zbiorników retencyjnych często dochodzi do sporów na linii organ – podatnik. Warto przeanalizować wytyczne wypracowane w ich rezultacie przez bogate orzecznictwo sądów administracyjnych.

Zbiornik wodny retencyjny musi być sztuczny

W jednym z orzeczeń Naczelny Sąd Administracyjny jednoznacznie stwierdził, że desygnatem pojęcia „zbiornik wodny retencyjny” jest określenie: sztuczne jezioro (zbiornik) utworzone przez spiętrzenie wód za pomocą zapory. Z pojęciem „zbiornika wodnego retencyjnego” nie można natomiast utożsamiać warstwy wodonośnej, która spełnia rolę retencyjną i w tym znaczeniu jest „naturalnym podziemnym zbiornikiem retencyjnym” (wyrok NSA z dnia 12 lutego 2010 r. , sygn. II FSK 521/09). 

Czytaj także: Podatek od nieruchomości>>

Zbiornik retencyjny powinien służyć lokalnej społeczności w ochronie przed powodzią

W orzecznictwie wskazano także, że zbiornikiem retencyjnym jest zbiornik zbudowany przede wszystkim po to, aby prowadzić racjonalną gospodarkę wodną na danym terenie, przez którą należy rozumieć gromadzenie wody w czasie nadmiaru i jej wykorzystanie w okresach niedoboru zgodnie z art. 80 ustawy Prawo wodne.

Ustalając charakter zbiornika należy zatem zbadać zasadnicze przeznaczenie i cel wybudowania zbiornika. Wobec powyższego, zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie nie można za zbiorniki retencyjne uznać osadników ujęcia wody, które nie spełniają funkcji zbiorników retencyjnych a są jedynie zbiornikami funkcyjnymi wykorzystywanymi dla celów przemysłowych, służącymi przede wszystkim do zabezpieczenia uzdatniania wody pobieranej dla zakładu poprzez osadzanie zawiesin - stąd nazwa we wszystkich dokumentacjach i dokumentach „osadniki” (wyroki WSA w Krakowie: z dnia 5 czerwca 2008 r., sygn. I SA/Kr 57/08 oraz z dnia 24 stycznia 2008 r., sygn. I SA/Kr 1284/06).

Budowa zbiornika musi być ukończona

Przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych nie wyjaśniają, z jakim momentem można uznać grunt za zajęty na zbiornik wodny retencyjny. W związku z tym zdarza się, że podatnicy identyfikują pojęcie „zajęcia” gruntu na zbiornik wodny retencyjny z sytuacją, w której zbiornik jest dopiero projektowany lub inwestycja została co prawda rozpoczęta, ale prace wykonano jedynie w części.

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu wypowiadając się w tym przedmiocie wskazał, że do zastosowania stawek preferencyjnych nie wystarcza sam fakt prowadzenia, nawet od wielu lat, na wskazanym obszarze robót, mających na celu wybudowanie obiektów hydrotechnicznych, umożliwiających przepuszczenie rzeki przez sporny teren. Brak podstaw prawnych (brak stosownej decyzji) i faktycznych (inwestycja w toku, zakończeniu uległ pierwszy z kilku etapów inwestycji) nie pozwala na przyjęcie, iż proces ten został zakończony. Zakwalifikowanie danej powierzchni do powierzchni "zajętej pod zbiornik retencyjny" a w konsekwencji zastosowanie obniżonej stawkę podatku wymaga zatem tego, aby zbiornik został przyjęty do użytku (wyroki WSA we Wrocławiu: z dnia 18 lipca 2007 r., sygn. I SA/Wr 1511/06 oraz z dnia 16 czerwca 2009 r. sygn.I SA/Wr 152/09).

Zwolnienie z opodatkowania gruntów zajętych na zbiornik retencyjny będących we własności Skarbu Państwa

Grunty zajęte pod zbiorniki wodne retencyjne rozumiane jako sztuczne zbiorniki wodne są zwolnione od podatku od nieruchomości w przypadku, gdy stanowią własność Skarbu Państwa. Możliwości zastosowania zwolnienia wynikającego z art. 7 ust. 1. pkt 8a) u.p.o.l. nie wyklucza fakt oddania zbiorników w posiadanie innemu podmiotowi. Trzeba jednak podkreślić, że zwolnienie nie obejmuje gruntów pod zbiornikami sztucznymi, które są przedmiotem prawa własności jednostki samorządu terytorialnego.

Natalia Węgrzynek

Sektor Publiczny