Praca w urzędzie - monitory ekranowe, okulary korygujące i ryzyko zawodowe

Monitory ekranowe

Zasady BHP pracy przy komputerze określa rozporządzenie MPiPS z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.

Zgodnie z § 4 tego rozporządzenia, pracodawca jest obowiązany organizować stanowiska pracy z monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, określone w załączniku do niniejszego rozporządzenia.

W ramach tego obowiązku, pracodawca jest obowiązany do przeprowadzania oceny warunków pracy stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe. Ocena ta dokonywana jest pod kątem:

1)    organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy,

2)    stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy, zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym,

3)    obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników,

4)    obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem,

5)    obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy.

Pracownikom zatrudnionym na stanowiskach pracy z monitorami ekranowymi, pracodawca jest obowiązany zapewnić:

1)    łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nie obciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała - przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub

2)    co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Czytaj także: Bezpieczeństwo i higiena pracy w urzędzie - służba i szkolenia BHP>>

Okulary korygujące

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Problem ten budzi dużo kontrowersji w praktyce. Ważne jest, aby nie były to jakiekolwiek okulary, a tylko takie, których konieczność używania została stwierdzona i zalecona w trakcie badań przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej. Treść przytoczonego przepisu nie pozostawia najmniejszych wątpliwości, iż to właśnie pracodawcę obciąża obowiązek zapewnienia pracownikowi właściwych okularów. Najistotniejsze jest jednak to, że uregulowanie to nie wprowadza żadnych limitów kwotowych, do jakich istnieje obowiązek ponoszenia przez pracodawcę kosztów zakupu okularów. Co jednak w sytuacji, gdy pracodawca ma świadomość, że należy zrefundować pracownikowi koszt zakupu okularów, ale kwotę zwrotu ogranicza do wyznaczonego przez siebie pułapu? Przykładowo pracodawca uwzględnia w regulaminie pracy, iż wszyscy pracownicy administracyjni, którzy korzystają w trakcie pracy z komputera, mogą składać do pracodawcy wnioski o zwrot zapłaconych za okulary korygujące kwot, ale tylko do wysokości 250 złotych. W ten sposób większość pracodawców wprowadza w drodze zarządzenia wewnętrznego ograniczenia kwotowe, do których zwraca pracownikom poniesione koszty zakupu właściwych okularów.

W związku z często stosowaną przez pracodawców praktyką określania górnych kwot, do których pracodawca pokrywa koszty zakupu okularów, kluczowym zagadnieniem jest odpowiedź na pytanie, czy takie działanie jest zgodne z prawem oraz ewentualnie, do jakiej kwoty pracodawca jest obowiązany ponosić koszty zakupu okularów i czy może wprowadzić w tym zakresie ograniczenia.

Wprowadzanie ograniczeń kwotowych w drodze zarządzeń wewnętrznych pracodawcy należy ocenić poprzez ogólne przepisy prawa pracy, a w szczególności art. 9 i 18 kodeksu pracy. Zgodnie z art. 18 § 1 kodeksu pracy postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Z kolei art. 9 § 1 kodeksu pracy wskazuje, co należy rozumieć pod pojęciem źródeł prawa pracy, dzieląc je na dwie kategorie, tj. powszechne źródła prawa, a mianowicie przepisy kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, oraz specyficzne źródła prawa pracy, a więc układy zbiorowe pracy i inne oparte na ustawie porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Natomiast art. 9 § 2 i 3 kodeksu pracy określają hierarchię źródeł prawa pracy, wśród której nadrzędne znaczenie odgrywają ustawy i akty wykonawcze. Jako akty niższego rzędu zostały określone układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty, które nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż powszechne źródła prawa. Z kolei spośród specyficznych źródeł prawa regulaminy i statuty są w hierarchii najniżej uplasowane i nie mogą wprowadzać rozwiązań mniej korzystnych dla pracownika niż układy zbiorowe pracy i porozumienia zbiorowe.

W związku z tym należy stwierdzić, że postanowienia zawarte w zarządzeniu pracodawcy, a więc w akcie niższego rzędu niż przepisy powszechnie obowiązujące, muszą ustąpić postanowieniom aktu wyższego rzędu, gdy te są korzystniejsze dla pracownika. Przywołany powyżej § 8 rozporządzenia nakłada na pracodawcę w sposób ogólny, lecz kategoryczny, obowiązek zapewnienia stosownych okularów, koniecznych do wykonywania pracy na stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy. Dlatego też działania pracodawcy zmierzające do ograniczenia wykonywania jego obowiązków należy uznać za niezgodne z przepisami prawa, gdyż poprzez wydanie jednostronnego aktu wewnątrzzakładowego pracodawca ograniczył nałożony nań obowiązek zapewnienia okularów korygujących, przenosząc ten ciężar częściowo na pracownika. Wspomniany bowiem paragraf rozporządzenia wyraźnie stanowi, iż pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok jeśli wyniki badań profilaktycznych (okulistycznych) wykażą potrzebę ich stosowania. Przepis nie ogranicza tego obowiązku w żaden sposób a już na pewno nie ogranicza go do określonej kwoty.

Wartość ta jednak może się kształtować odmiennie, w zależności od okoliczności nie zawsze związanych z samą pracą przy użyciu monitora. Okulary, składając się z dwóch elementów, tj. oprawki i szkieł, mogą bowiem być wykonane z różnych materiałów, o odmiennym wzorze i jakości, co przesądza o ich cenie. Należy więc przyjąć, iż w zakresie dotyczącym szkieł, w jakie zostaną wyposażone okulary, decyzja należy tylko i wyłącznie do lekarza dającego zlecenie, gdyż cytowane rozporządzenie posługuje się zwrotem „zgodnie z zaleceniem lekarza”. Tak więc wybór właściwego rodzaju szkła, jego producenta czy też importera należy do wyłącznej kompetencji lekarza. Również koszt wykonania okularów powinien w pełnym zakresie obciążać pracodawcę.

Czytaj także: Okulary i soczewki kontaktowe dla pracownika>>

Natomiast zwrot wydatków związanych z oprawkami okularów stwarza więcej wątpliwości, gdyż czynnikiem kształtującym ich cenę w dużej mierze jest nie tylko producent, ale także aktualne tendencje w „modzie” oraz upodobania pracownika. Dlatego też należy przyjąć, iż skoro powyższe rozporządzenie nie określa wysokości tej kwoty, należy poprzez art. 300 kodeksu pracy, nakazujący w sprawach nie unormowanych w przepisach prawa pracy stosować odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, przyjąć rozwiązanie z tego kodeksu. I tak, według art. 357 kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzecz średniej jakości. Tak więc w zakresie kosztów samej oprawki sytuacja kształtuje się odmiennie niż w przypadku szkieł, gdyż istnieje faktyczne ograniczenie wysokości ceny, do której pracodawca obowiązany jest zapewnić okulary. W związku z tym wydaje się, iż zasadne jest stosowanie tego przepisu w zależności od konkretnej sytuacji pracownika. Dlatego w konkretnym przypadku należy porównać minimalne i maksymalne ceny oprawek w danym okresie, co pozwoli na uzyskanie średniego poziomu cen - tu należy założyć, iż to w zasadzie odpowiada średniej jakości - do których będzie istniał obowiązek pracodawcy pokrycia kosztów zakupu tego elementu okularów. Dlatego też wprowadzanie przez pracodawcę limitów ograniczających kwoty wyliczone w powyższy sposób (również w przypadku szkieł) jest niezgodne z prawem. Jedynie określenie przez pracodawcę tych kwot na wyższym niż średni poziomie jako korzystniejsze dla pracownika może nastąpić w drodze wydania aktu wewnątrz zakładowego, co wynika wprost z art. 18 ustawy kodeks pracy.

---

Dokumentowanie ryzyka zawodowego

Zgodnie z art. 226 pkt 2 Kodeksu pracy, pracodawca zobowiązany jest do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Oprócz tego, pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach, oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1) zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości - z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych pracowników,

2) zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń.

Czytaj także: Ergonomia biurze to warunek efektywnej pracy>>

W związku z oceną ryzyka zawodowego istnieje Polska Norma PN-N-18002: „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”. Zgodnie z tą normą należy dokonać szeregu czynności, aby dokonać prawidłowej i fachowej oceny ryzyka zawodowego:

1) zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego,

2) identyfikacja zagrożeń,

3) oszacowanie ryzyka zawodowego,

4) wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego.

Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników,

2) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,

3) postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,

4) udzielania pierwszej pomocy.

Instrukcje powinny odpowiednio określać czynności do wykonywania przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposób bezpiecznego wykonywania danej pracy, czynności do wykonywania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania pomieszczeń powinny być poprzedzone oceną pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalonym przez pracodawcę.

Zgodnie z § 39a ust. 3 rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, pracodawca obowiązany jest prowadzić dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,

b) wykonywanych zadań,

c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,

d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

e) osób pracujących na tym stanowisku;

2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;

3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

Czytaj także: Co musi zapewnić pracownikom pracodawca podczas upałów>>

Odpowiedzialność pracodawcy za przestrzeganie przepisów BHP

Na podstawie art. 283 § 1 Kodeksu pracy, kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł.

Oznacza to, że odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi pracodawca (art. 207 § 1) on też może być pociągnięty do odpowiedzialności za wykroczenie określone w art. 283 § 1. Z oczywistych względów może to być jednakże tylko pracodawca będący osobą fizyczną. Natomiast w wypadku pracodawców będących jednostkami organizacyjnymi osoby zarządzające tymi jednostkami, które dokonują czynności prawnych z zakresu prawa pracy za pracodawcę, ponoszą odpowiedzialność na mocy tego przepisu jako „kierujący pracownikami”, a więc tylko w takim zakresie, w jakim rzeczywiście pełnią tego typu funkcje kierownicze i tylko w takim zakresie, w jakim to kierownictwo sprawują.

Dariusz Dwojewski

samorzad.infor.pl

Podstawa prawna:

•    ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.),

•    rozporządzenie MGiP z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860 ze zm.)

•    rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650 ze zm),

•    rozporządzenie MPiPS z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973).