Rewitalizacja obszarów o charakterze wiejskim

Szacuje się, że ok. 20% powierzchni dużych miast można zaliczyć do obszarów zdegradowanych. Podobne zjawiska kryzysowe dotyczą terenów wiejskich, jako efekt chaosu ruralistycznego i architektonicznego, utraty kontekstu kulturowego oraz tradycji miejsca. Skala i intensywność negatywnych zjawisk oczywiście będą mniejsze, lecz nie powinno to zniechęcać władz lokalnych do podjęcia działań rewitalizacyjnych.

Analiza i diagnoza

Na każdym etapie działań rewitalizacyjnych powinny być prowadzone analizy w celu:

1) wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji,

2) sporządzenia lub zmiany gminnego programu rewitalizacji,

3) oceny aktualności i stopnia realizacji gminnego programu rewitalizacji.

Polecany produkt: Rodzina 500+ (PDF)

Przepisy ustawy rewitalizacyjnej nie limitują w żaden sposób obszarów, dla których takie analizy w celu opracowania diagnozy stanu można czy też należy dokonywać. Jedynym warunkiem jest wykorzystanie obiektywnych, weryfikowalnych mierników i metod badawczych dostosowanych do lokalnych uwarunkowań (art. 4 ustawy z 9 października 2015 r. o rewitalizacji; dalej: u.r.).

Gmina, wykonując analizy, powinna zadbać o zapewnienie merytorycznego wsparcia naukowego, najlepiej spośród lokalnie działających badaczy zjawisk społecznych, przestrzennych czy gospodarczych. Takie osoby mogłyby również zasilić skład Komitetu Rewitalizacyjnego, traktowanego jako forum współpracy i dialogu interesariuszy rewitalizacji oraz władz lokalnych, ale również jako organ opiniodawczy i doradczy wójta (art. 7 u.r.). O ile zdiagnozowanie degradacji technicznej czy gospodarczej nie stanowi większego problemu, o tyle opracowanie diagnozy stanu zjawisk społecznych, ich delimitacja i porównanie w czasie i przestrzeni może stanowić większe wyzwanie. Znajomość metod badawczych wykorzystywanych w naukach społecznych oraz umiejętność ich doboru jest bardzo ważna.

Rewitalizacja to przywracanie do życia obszarów wyrzuconych z jakiegoś powodu na margines funkcjonującej w sąsiedztwie jednostki osadniczej.

Obszar zdegradowany to obszar znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, takich jak: bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, niski poziom edukacji, niski poziom kapitału społecznego, niewystarczający poziom uczestnictwa w życiu publicznym oraz występowania co najmniej jednego negatywnego zjawiska gospodarczego, środowiskowego, przestrzenno-funkcjonalnego lub technicznego (art. 9 u.r.). Kolejność diagnozowanych negatywnych zjawisk nie jest przypadkowa. Działania dotyczące lokalnych społeczności są bowiem najważniejsze i od ich powodzenia zależy powodzenie rewitalizacji. W niemal każdej, nawet wiejskiej, jednostce administracyjnej, możliwe jest zdiagnozowanie występowania obszaru zdegradowanego. Punktem odniesienia mogą być wskaźniki charakteryzujące całą gminę, powiat, województwo lub kraj. Ustawodawca pozostawił dużą swobodę w doborze weryfikowalnych mierników i metod badawczych. Władze lokalne powinny więc tak je dobrać, aby dostarczyć argumentów potwierdzających potrzebę podjęcia działań rewitalizacyjnych oraz umożliwić porównanie stanu osiągniętego po ich zakończeniu.

Polecamy serwis: Rozwój i promocja

Obszar rewitalizacji to obszar o szczególnej koncentracji wymienionych niekorzystnych zjawisk, na którym ze względu na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić działania rewitalizacyjne (art. 10 u.r.). Obszar ten może dotyczyć maksymalnie 20% powierzchni gminy oraz 30% liczby jej mieszkańców (art. 10 ust. 2 u.r.).

Wyznaczenie w drodze uchwały obu rodzajów obszarów na podstawie wcześniej przeprowadzonych analiz rozpoczyna proces rewitalizacji. Zapis art. 6 ust. 10 u.r. wskazuje, że ustawodawca przewidział sytuacje, w których obszar rewitalizacji będzie terenem niezamieszkanym. Wskazuje on bowiem na konieczność przeprowadzenia konsultacji społecznych na obszarze rewitalizacji lub, jeśli jest to niemożliwe – w jego najbliższym sąsiedztwie. Niezamieszkane tereny poprzemysłowe (poportowe, powydobywcze), powojskowe czy pokolejowe mogą wejść w skład obszaru rewitalizacji, o ile występują na nich negatywne zjawiska gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne, a działania na nich podjęte zapobiegną negatywnym zjawiskom społecznym występującym i zdiagnozowanym na obszarze zdegradowanym (art.10 ust. 3 u.r.).

Zobacz również: Wniosek o pozwolenie na budowę 2016 – nowy wzór

Moim zdaniem, przytoczone zapisy ustawowe nie zamykają drogi do objęcia działaniami rewitalizacyjnymi obszarów niezamieszkanych innych niż poprzemysłowe, powojskowe czy pokolejowe.

Gminny program rewitalizacji

Kolejnym etapem działań rewitalizacyjnych powinno być sporządzenie gminnego programu rewitalizacji (GPR), który nie ma rangi aktu prawa miejscowego, ale powoduje konieczność dokonania zmian studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a za jego pośrednictwem ma wpływ na miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. GPR wymusza również dokonanie zmian w wieloletniej prognozie finansowej gminy. W dokumencie tym powinny znaleźć miejsce opisy poszczególnych działań władz lokalnych o charakterze społecznym, ale również gospodarczym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym i technicznym, mających na celu zrewitalizowanie uprzednio zdiagnozowanych i wyodrębnionych obszarów.

Posiadanie GPR (art. 14 i następne u.r.) jest, według wytycznych wielu instytucji zarządzających, środkami unijnymi, warunkiem koniecznym skutecznego aplikowania o dofinansowanie ze źródeł zewnętrznych. Przepisy u.r. nie określają tej zasady w tak kategoryczny sposób. Należy więc ją traktować jako wytyczną szczegółową wobec ramowych opracowanych przez ministerstwo.

Strefa i plan rewitalizacji

Uchwalenie specjalnej strefy rewitalizacji (art. 25 i następne u.r.) czy miejscowego planu rewitalizacji (art. 37f ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym) jest działaniem fakultatywnym. Oba akty prawa miejscowego mają charakter unormowań specjalnych, a konieczność ich sporządzenia powinna wynikać z GPR. Podejmowanie działań na obszarach wiejskich, gdzie koncentracja negatywnych zjawisk jest relatywnie mniejsza, raczej rzadko będzie wymagać uchwalania tych przepisów szczególnych, ułatwiających lub umożliwiających dokonanie procesów rewitalizacyjnych.

Dwie instytucje zarządzające środkami unijnymi, świętokrzyski i opolski urząd marszałkowski, ogłosiły nabory na dofinansowanie sporządzenia lub zmiany czy też aktualizacji gminnych programów rewitalizacji. Można z nich wywnioskować, w jaki sposób rozmieszczone zostaną akcenty w ocenie planowanych działań rewitalizacyjnych podczas kwalifikacji zadań do dofinansowań z funduszy zewnętrznych. Skierowane są one do wszystkich rodzajów jednostek gminnych: miejskich, wiejskich oraz miejsko-wiejskich. Następnych ogłoszeń o naborach należy spodziewać się w najbliższych tygodniach. Wielką niewiadomą pozostaje nadal możliwość skutecznej konkurencji w pozyskiwaniu dofinansowania procesów rewitalizacyjnych z funduszy zewnętrznych przez wszystkie jednostki samorządu terytorialnego i o charakterze miejskim, i wiejskim. Dobór zadań, narzędzi, użyta argumentacja będą mieć więc znaczenie kluczowe.

DAGMARA KAFAR

specjalistka w zakresie prawa budowlanego oraz planowania i zagospodarowania przestrzennego

PODSTAWY PRAWNE

● art. 4, art. 6 ust. 10, art. 7, art. 9, art. 10, art. 14, art. 25 ustawy z 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2015 r. poz. 1777)

● art. 37f ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2015 r. poz. 199, ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1890)

Polecamy serwis: Gospodarka przestrzenna