Zmiana nazw ulic i obowiązki gmin

Nadanie nazwy nowo wybudowanej ulicy nigdy nie budzi aż tyle kontrowersji co jej zmiana. W ostatnim czasie, szczególnie często, kwestia ta pojawia się w kontekście tzw. dekomunizacji ulic, która polegać miałaby na zmianie nazw ulic mających za patronów osoby oraz organizacje gloryfikowane w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ze względu na ich zasługi dla panującego w niej systemu.

Stanowisko IPN

Jak poinformowała prezes Instytutu Pamięci Narodowej, będzie on publicznie występował do odpowiednich jednostek administracji publicznej z informacjami na temat wciąż występujących w Polsce nazw ulic, placów, skwerów i obiektów architektonicznych oraz pomników, tablic i miejsc pamięci, a także patronów i imion instytucji publicznych, będących w swej istocie formą okazywania czci i szacunku dla ideologii nazistowskiej i komunistycznej, ich reprezentantów względnie znaków i symboli (więcej http://www.ipn.gov.pl/palm/pl/305/4901/). Przepisy ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu przypominają o obowiązku zachowania pamięci m.in. o ogromie ofiar, strat i szkód poniesionych przez naród polski w latach II wojny światowej i po jej zakończeniu, patriotycznych tradycjach zmagań narodu polskiego z okupantami, nazizmem i komunizmem.

Uprawnienia gmin

Zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.) podejmowanie uchwał w sprawach nazw ulic i placów będących drogami publicznymi lub nazw dróg wewnętrznych w rozumieniu ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115 ze zm.) należy do wyłącznej właściwości gminy. Jak stwierdził NSA w Warszawie w wyroku z 19 lipca 2005 r.(OSK 1794/04, Lex 190614), kompetencja rady gminy w tym zakresie obejmuje także nadawanie nazw niektórym ulicom niepublicznym - wewnętrznym, w rozumieniu ustawy o drogach publicznych. Wyłączone byłyby, na gruncie tej ustawy, takie drogi wewnętrzne, które nie mają cechy ogólnej dostępności, np. dojazdy do gruntów rolnych czy drogi dojazdowe do obiektów użytkowanych przez przedsiębiorców.

Gminy posiadają sporą dowolność w kwestii obierania nazwy ulicy. Wyjątków od tej zasady jest niewiele. Dla przykładu zgodnie z art. 8 ust. 1a ustawy o drogach publicznych podjęcie przez radę gminy uchwały w sprawie nadania nazwy drodze wewnętrznej wymaga uzyskania pisemnej zgody właścicieli terenów, na których jest ona zlokalizowana.

Co ważne, nadawanie nazw ulicom w gminach miejskich nie jest przywilejem, a obowiązkiem gmin (wyrok NSA w Warszawie z 20 lipca 2005 r., OSK 1806/04, Lex 186577).

Uchwała rady gminy w sprawie nadania nazwy ulicy ma charakter aktu ogólnego i jest zaliczana do przepisów gminnych (wyrok NSA w Warszawie z 28 maja 1999 r., II SA 656/99, Lex 46298). Uznanie, że uchwała taka nie stanowi aktu prawa miejscowego, jak stwierdził NSA w Warszawie w wyroku z 13 września 2005 r., OSK 879/05, poddawałoby w wątpliwość realizację istotnych z punktu widzenia interesu publicznego funkcji ewidencyjnych, zabezpieczenia porządku, bezpieczeństwa, ochrony życia i zdrowia ludzkiego takiej uchwały.