Obowiązki samorządu związane z okresem zimowym

Z koniecznością zapewnienia przejezdności dróg zmagać się muszą zarządcy dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Natomiast zarządzający budynkami wchodzącymi w skład zasobów nieruchomości jednostek samorządu terytorialnego (dalej: JST) mają obowiązek zadbania o usunięcie śniegu z dachów, sopli z rynien i elewacji oraz odśnieżania przyległych do posesji chodników.

Zimowe utrzymanie dróg

Na zarządcach dróg samorządowych, czyli zarządzie województwa, zarządzie powiatu oraz wójcie (burmistrzu, prezydencie miasta), spoczywają obowiązki odpowiedniego przygotowania się do realizacji zadań związanych z utrzymaniem dróg w okresie zimowym.

Do zarządcy drogi należy m.in.:

● utrzymanie nawierzchni drogi, chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą,

● wykonywanie robót interwencyjnych, robót utrzymaniowych i zabezpieczających

– art. 20 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (dalej: ustawa o drogach publicznych).

W zakres pojęcia „utrzymanie drogi” wchodzi wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym także odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej (art. 4 pkt 20 ustawy o drogach publicznych).

Zarządy drogowe przy organizacji zimowego utrzymania dróg muszą odpowiednio wcześnie zapewnić:

1) gotowość sprzętu, którego rodzaj i ilość zapewni utrzymanie przejezdności dróg,

2) pracowników do ręcznego odśnieżania,

3) całodobową obsługę dla koordynacji działań.

Coraz częściej inwestują też w nowoczesne techniki monitoringu stanu nawierzchni drogowych, co pozwala w sposób bardziej racjonalny wydawać dyspozycje wyjazdu pługopiaskarek na właściwe odcinki dróg.

Przy wykonywaniu zadań, w tym prowadzeniu akcji zimowej, dla zarządców dróg przewidziano ułatwienia, polegające na możliwości korzystania z nieruchomości przyległych do drogi. Zarządy dróg mają więc prawo do:

● wstępu na grunty przyległe do pasa drogowego, jeżeli jest to niezbędne do wykonywania czynności związanych z utrzymaniem i ochroną dróg,

● urządzania czasowego przejazdu przez grunty przyległe do pasa drogowego w razie przerwy w komunikacji na drodze,

● ustawiania na gruntach przyległych do pasa drogowego zasłon przeciwśnieżnych.

Natomiast właścicielom lub użytkownikom gruntów, którzy ponieśli szkody w wyniku tych czynności, przysługuje odszkodowanie.

Zarządzanie drogami publicznymi może być przekazywane między zarządcami w trybie porozumienia, regulującego w szczególności wzajemne rozliczenia finansowe (art. 19 ust. 4 ustawy o drogach publicznych). Na tej podstawie zarządcy dróg wojewódzkich czy powiatowych mogą przekazać zadania zimowego utrzymania swych dróg wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta). W szczególności sytuacja taka może mieć miejsce w miastach, niebędących miastami na prawach powiatu, gdzie taniej i efektywniej będzie prowadzić akcję zimową przez jednego zarządcę-koordynatora na wszystkich drogach.

Czytaj także: "Akcja Zima" kosztuje miasta dziesiątki milionów złotych>>

Zimowa ochrona środowiska

Bez względu na to, czy czynności polegające na odśnieżaniu i uszorstnieniu nawierzchni będą realizowane przez jednostki organizacyjne gminy (zarządy dróg, zakłady budżetowe), czy też zostaną zlecone w ramach zamówień publicznych, należy zadbać, by do akcji zimowej używane były środki nieszkodzące środowisku.

W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 27 października 2005 r. w sprawie rodzajów i warunków stosowania środków, jakie mogą być używane na drogach publicznych oraz ulicach i placach (dalej: rozporządzenie o środkach używanych na drogach publicznych), wyszczególnione zostały środki, jakie można stosować do zapobiegania powstawaniu oraz zwalczania zimowej śliskości nawierzchni. Są to środki:

● niechemiczne: piasek oraz kruszywo naturalne lub sztuczne o odpowiednim uziarnieniu,

● chemiczne w postaci stałej: chlorek sodu, chlorek magnezu, chlorek wapnia,

● chemiczne w postaci zwilżonej: chlorek sodu, chlorek magnezu, chlorek wapnia,

● mieszanki środków niechemicznych i chemicznych

– § 2 rozporządzenia o środkach używanych na drogach publicznych.

Ogólne warunki stosowania środków chemicznych na drogach publicznych są następujące:

1) środki chemiczne stosuje się do usunięcia gołoledzi i oblodzenia, a także do zapobiegania powstawaniu oblodzenia i śliskości pośniegowej,

2) środki chemiczne stosuje się po mechanicznym usunięciu śniegu,

3) rozrzut środków chemicznych powinien następować w pasie jezdni lub chodników.

Natomiast szczegółowe warunki stosowania środków na drogach, w zależności od temperatury i stanu nawierzchni, zawierają załączniki do rozporządzenia o środkach używanych na drogach publicznych.

Odśnieżanie chodników

Gmina, powiat i samorządowe województwo oraz ich jednostki organizacyjne to także właściciele lub zarządzający nieruchomościami. Fakt ten rodzi skutki także w postaci ich publicznoprawnych obowiązków w zakresie zimowego utrzymania chodników znajdujących się przy drogach publicznych.

W ustawie z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: ustawa o utrzymaniu czystości) określone zostały m.in. obowiązki właścicieli nieruchomości dotyczące utrzymania czystości i porządku. Przez „właścicieli nieruchomości” rozumie się także współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomościami.

Do właścicieli nieruchomości należy uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości, przy czym za taki chodnik uznaje się wydzieloną część drogi publicznej służącą ruchowi pieszemu, położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości (art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o utrzymaniu czystości).

Niewypełnianie tego obowiązku może skutkować wydaniem przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) nakazu, a jego dalsze nierealizowanie prowadzić będzie do zastosowania środków egzekucyjnych.

Przepisy nie zobowiązują właścicieli nieruchomości do posypywania chodników piaskiem czy innymi środkami zwiększającymi szorstkość podłoża. Jednak mało realne jest uprzątnięcie śniegu i lodu w taki sposób, by jego powierzchnia była tak czysta, jak w okresie letnim, i nie stwarzał on zagrożenia dla przechodniów. Dlatego ewentualne środki ułatwiające likwidację oblodzenia trotuaru musi zapewnić właściciel nieruchomości własnym sumptem.

Oczywiście, publicznie dostępne tereny obiektów należących do sektora samorządowego, jak schody terenowe, wejścia do budynków, place itp., również muszą być w miesiącach zimowych w należyty sposób utrzymane przez swoich zarządców.

Oczyszczanie dachów

Samorządy są również właścicielami budynków, o których właściwy stan w okresie zimowym należy szczególnie zadbać.

Właściciel lub zarządca obiektu budowlanego ma obowiązek:

● utrzymywać i użytkować obiekt w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej,

● zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych oddziałujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, takich jak: wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska

– art. 61 w powiązaniu z art. 5 ust. 2 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane.

Niewątpliwie do działania sił natury zalicza się intensywne opady śniegu, który – zalegając na dachu budynku – spowodować może przeciążenie konstrukcji i katastrofę budowlaną. Także inne elementy budynku, jak gzymsy, balkony, rynny, muszą być kontrolowane, a powstające na nich nawisy lodowe, sople i zalegający śnieg – usuwane.

Trzeba również pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu prac, zwłaszcza terenu, na który nastąpi zrzucanie śniegu. Do prac przy usuwaniu śniegu czy też nawisów oraz sopli z budynków najlepiej wynająć specjalistyczną firmę.

Czytaj także: MSWiA przypomina o obowiązku odśnieżania dachów>>

Konsekwencje zaniedbań

Ze śliskim chodnikiem, zwisającymi soplami czy zalegającym śniegiem wiąże się realne niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia ludzi, a także uszkodzenia mienia. Z tego powodu nienależyte wypełnianie nałożonych przepisami obowiązków może być przyczyną powstania wypadków. To z kolei rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą oraz grozi odpowiedzialnością karną dla osób winnych powstaniu zaniedbań.

Z orzecznictwa

Pojęcie „utrzymanie drogi” oznacza zgodnie z ustawą o drogach publicznych wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym także odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej, natomiast pojęcie budowy drogi oznacza wykonywanie połączenia drogowego między określonymi miejscami lub miejscowościami, a także jego odbudowę i rozbudowę.

Wyrok WSA w Warszawie z 6 sierpnia 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 408/2008

Z orzecznictwa

Praca jednostki organizacyjnej sprawującej zarząd drogi powinna być tak zorganizowana, aby miała ona możliwość odpowiednio szybkiego stwierdzenia wystąpienia na drodze zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu i podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia.

Wyrok SN – Izba Cywilna z 26 marca 2003 r., sygn. akt CKN 1347/2000

Podstawy prawne

•  Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 47, poz. 278)

•  Ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 156, poz. 1118; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 121, poz. 809)

•  Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 152, poz. 1018)

•  Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 października 2005 r. w sprawie rodzajów i warunków stosowania środków, jakie mogą być używane na drogach publicznych oraz ulicach i placach (Dz.U. nr 230, poz. 1960)