Powrót do pracy sprzed wykonywania funkcji w samorządzie

Inna jest sytuacja radnych, inna kończących wykonywanie funkcji w ramach stosunku pracy z wyboru, a jeszcze inna pozostałych samorządowców.

Radni

Obligatoryjny jest urlop bezpłatny dla osób, które przed uzyskaniem mandatu radnego wykonywały pracę w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, starostwie powiatu lub urzędzie marszałkowskim województwa, w którym uzyskały mandat. Wymóg taki dotyczy też wybranych na radnych:

● gminy – wykonujących funkcję kierownika lub zastępcy kierownika w jednostce organizacyjnej tej gminy,

● powiatu – pełniących funkcję kierownika jednostki organizacyjnej tego powiatu,

● województwa – zatrudnionych na stanowisku kierownika wojewódzkiej samorządowej jednostki organizacyjnej w tym województwie.

Wspomniane osoby są zobowiązane złożyć wniosek o urlop bezpłatny przed przystąpieniem do wykonywania mandatu (złożeniem ślubowania) i jednocześnie w terminie siedmiu dni od dnia ogłoszenia wyniku wyborów przez właściwy organ wyborczy. Niezłożenie wniosku jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu. Każdy radny w tych sytuacjach otrzymuje urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu, a radny gminy i województwa także trzech miesięcy po jego wygaśnięciu (art. 24b w zw. z art. 23a ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; dalej: u.s.g., art. 24 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym; dalej: u.s.p. i art. 26 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa; dalej: u.s.w.). Pracodawca ma zatem obowiązek udzielić urlopu.

Wymóg złożenia wniosku o urlop bezpłatny dotyczy też radnego kierującego jednostką organizacyjną przejętą lub utworzoną przez dany samorząd w czasie kadencji, w której wykonuje już mandat. Wówczas z wnioskiem należy wystąpić w terminie sześciu miesięcy od przejęcia lub utworzenia takiej jednostki.

Po wygaśnięciu mandatu:

● pracodawca przywraca radnego do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku pracy, z wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu, jakie radny otrzymywałby, gdyby nie przysługujący urlop bezpłatny,

● radny zgłasza gotowość przystąpienia do pracy w terminie siedmiu dni od dnia wygaśnięcia mandatu

– art. 24c u.s.g., art. 25 u.s.p. i art. 26 ust. 6 u.s.w.

Zobacz również: Sekretarz jako wyjątkowa funkcja w urzędzie

Z orzecznictwa

Wykładnia art. 24b ust. 1 u.s.g. prowadzi do rezultatu, że nie ma żadnego znaczenia status pracownika w urzędzie gminy, w szczególności zaś to, czy jest on urzędnikiem. Nieistotne jest również, czy pracownik odgrywa jakąś rolę w procesie formułowania i wyrażania na zewnątrz aktów realizacji kompetencji organu wykonawczego gminy, czy też pełni funkcje stricte pomocnicze. Problem bowiem nie dotyczy pozycji zajmowanej przez radnego w strukturze urzędu gminy; jego istota sprowadza się natomiast do istniejącej między pracownikiem (niezależnie od zajmowanego przez niego stanowiska) a pracodawcą więzi podległości, której źródłem jest stosunek pracy.

Wyrok NSA z 26 stycznia 2012 r., sygn. akt II OSK 2534/11

Osoba, która przestała być radnym, nie musi mieć więc zapewnionej pracy na tym stanowisku, co przed urlopem bezpłatnym. Powinno być jednak to stanowisko znajdujące się na tym samym szczeblu hierarchii istniejącej w danej instytucji – struktury organizacyjnej, kategorii zaszeregowania, zakresu samodzielności, decyzyjności itp. Decyzja, czy powracający z urlopu bezpłatnego były radny otrzyma to samo, czy równorzędne stanowisko, należy do pracodawcy. Może on zatem dokonać w pewnym zakresie jednostronnej i trwałej modyfikacji treści stosunku pracy. Przy czym były radny powinien mieć zapewnione wynagrodzenie aktualnie obowiązujące na stanowisku, na którym pracował przed objęciem mandatu, a nie jakie pobierał przed urlopem bezpłatnym.

Zatrudnieni na podstawie wyboru

W przeciwieństwie do radnych nie ma sytuacji, w których osoby będące w samorządowych władzach wykonawczych muszą składać wniosek o urlop bezpłatny u poprzedniego pracodawcy, jak też w których pracodawcy musieliby takie wnioski uwzględniać.

Nie ma też szczególnych przepisów dotyczących zasad udzielania urlopu bezpłatnego wójtom, burmistrzom, prezydentom miast, członkom zarządów powiatów i województw. W grę wchodzą więc zasady ogólne określone w k.p., zgodnie z którymi pracodawca może udzielić urlopu bezpłatnego:

● na pisemny wniosek pracownika,

● za pisemną zgodą pracownika w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami

– art. 174 i art. 1741 k.p.

Pracownik pozostający w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym ma prawo powrotu do pracy u pracodawcy, który zatrudniał go w chwili wyboru, na stanowisko równorzędne pod względem wynagrodzenia z poprzednio zajmowanym, jeżeli zgłosi swój powrót w ciągu siedmiu dni od rozwiązania stosunku pracy z wyboru. Niedotrzymanie tego warunku powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, chyba że nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika (art. 74 k.p.).

Zobacz również Ocena okresowa dla pracowników samorządowych – warunki przeprowadzania

PRZYKŁAD

Pracownikowi urzędu gminy został udzielony urlop bezpłatny w związku z tym, że w tej gminie był radnym. Przestał być jednak radnym wskutek upływu kadencji, ale nie zgłosił gotowości do pracy. Twierdził jedynie, że na razie nie może pracować, bo źle się czuje, jednak nie przedstawił zwolnienia lekarskiego. Czy należy uznać, że jego stosunek pracy wygasa z upływem okresu, na jaki został udzielony urlop bezpłatny? Jeśli nie, to czy pracodawca może go zwolnić dyscyplinarnie za nieobecność w pracy bez usprawiedliwienia?

Nie ma przepisów określających skutki niezgłoszenia przez radnego gotowości przystąpienia do pracy w terminie siedmiu dni od wygaśnięcia mandatu. Jak wskazał jednak Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2007 r. (sygn. akt I PK 160/07), zgodnie z art. 63 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.), umowa o pracę wygasa w przypadkach określonych w k.p. oraz w przepisach szczególnych. Oznacza to, że sankcja w postaci wygaśnięcia umowy o pracę powinna być wyraźnie określona w przepisach k.p. lub jednoznacznie wynikać z przepisów szczególnych. Brak jest zaś takiego unormowania w przepisach u.s.g., regulujących kwestie urlopu bezpłatnego radnego gminy pozostającego w stosunku pracy u gminnego pracodawcy. W konsekwencji, uwzględniając ten wyrok, niezgłoszenie przez byłego radnego w ciągu siedmiu dni od wygaśnięcia mandatu gotowości do przystąpienia do pracy nie powoduje bezpośrednich skutków dla istnienia stosunku pracy.

Jeżeli były radny gminy nie pojawi się w pracy po zakończeniu urlopu bezpłatnego (tj. po trzech miesiącach od wygaśnięcia mandatu) i tego nie usprawiedliwi, wówczas pracodawca może zastosować sankcje za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy, łącznie z tzw. zwolnieniem dyscyplinarnym (rozwiązaniem stosunku pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych – art. 52 k.p.). Do czasu, kiedy jednak trwa urlop bezpłatny trudno mówić o nieobecności w pracy.

Gwarancje stabilności warunków pracy osób, które wzięły urlop bezpłatny w związku z wykonywaniem w samorządzie funkcji w ramach stosunku pracy z wyboru, są zatem słabsze niż radnych w opisanych wcześniej sytuacjach. Po urlopie bezpłatnym należy im zapewnić stanowisko nie gorzej wynagradzane niż zajmowane przed tym urlopem. Nie musi ono być równorzędne w hierarchii (strukturze) istniejącej u danego pracodawcy. W dodatku niezgłoszenie powrotu do pracy w siedmiodniowym terminie skutkuje, co do zasady, zakończeniem stosunku pracy u pracodawcy, u którego brali urlop bezpłatny. Niezgłoszenie zamiaru powrotu we wspomnianym terminie nie powoduje takiego skutku, gdy np. pracownik przedstawi pracodawcy zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby (por. wyrok SN z 22 stycznia 2003 r., sygn. akt II UK 12/02).

PRZYKŁAD

Pan Adam w nowej kadencji samorządu został ponownie wybrany na członka zarządu powiatu. Funkcję tę wykonuje w ramach stosunku pracy z wyboru. Cztery lata temu, gdy po raz pierwszy został wybrany do zarządu powiatu, uzyskał na swój wniosek urlop bezpłatny u poprzedniego pracodawcy. Czy aby w nowej kadencji u poprzedniego pracodawcy zachować status quo, powinien wystąpić z kolejnym wnioskiem o taki urlop?

Wskazane jest wystąpienie z kolejnym wnioskiem o urlop bezpłatny. Sąd Najwyższy w wyroku z 25 stycznia 2001 r. (sygn. akt I PKN 210/00) uznał, że pracownik pozostający na urlopie bezpłatnym u pracodawcy, który zatrudniał go w dniu wyboru, w razie wygaśnięcia mandatu i objęcia w drodze wyboru innego stanowiska, obowiązany jest ponownie uzyskać urlop bezpłatny. Choć wyrok dotyczył osoby, która po wygaśnięciu mandatu została wybrana na inne stanowisko (w tej samej jednostce samorządu), to SN wskazał m.in. na fakt, iż były to odrębne mandaty – stanowiska, na które wybór następował odrębnie.

Tymczasem zarząd powiatu działa do dnia wyboru nowego zarządu (art. 28 u.s.p.). Zatem w dniu wyboru nowego zarządu powiatu wygasają mandaty członków starego zarządu i dochodzi do objęcia mandatów przez nowy zarząd.

Urlop bezpłatny może być też udzielony w związku z nawiązaniem stosunku pracy na podstawie wyboru osobie, która wcześniej u tego samego pracodawcy samorządowego była zatrudniona na innej podstawie na innym stanowisku. Osoba ta ma również prawo do powrotu do poprzedniej pracy na przedstawionych wyżej zasadach, określonych w art. 74 k.p. (por. uchwałę SN z 18 grudnia 2003 r., sygn. akt III PZP 17/03). Prawo powrotu do pracy na zasadach określonych w art. 74 k.p. przysługuje też, gdy doszło do skrócenia kadencji, na czas której udzielono urlopu bezpłatnego. Pracownikowi, który po upływie okresu bezpłatnego zgłosił gotowość do podjęcia pracy, lecz nie został do niej dopuszczony, przysługuje roszczenie o dopuszczenie do pracy oraz wynagrodzenie za czas jej niewykonywania, obliczane zgodnie z art. 81 § 1 k.p. (por. wyrok SA w Warszawie z 15 grudnia 1999 r., sygn. akt III APa 27/99).

Polecamy serwis: Organizacja

Pozostali samorządowcy

W przypadku pozostałych samorządowców nie ma jakichkolwiek odrębnych przepisów dotyczących urlopów bezpłatnych.

Mogą zatem uzyskać taki urlop u poprzedniego pracodawcy na zasadach ogólnych określonych w k.p. (jak zatrudniani na podstawie wyboru). Po zakończeniu okresu, na jaki został im udzielony urlop bezpłatny, powinni mieć zapewnioną pracę zgodną z postanowieniami umowy o pracę. Powinni przy tym stawić się do pracy pierwszego dnia roboczego po zakończeniu urlopu, o ile nie zachodzą okoliczności usprawiedliwiające nieobecność. Jeżeli pracodawca chciałby zmienić warunki pracy czy płacy, może to uczynić, tak jak w przypadku pracownika, który nie był na urlopie bezpłatnym:

● w drodze tzw. wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 k.p.) lub

● za porozumieniem stron (nazywanym często aneksem do umowy o pracę).

Z reguły jednak wypowiedzenia warunków pracy i płacy można dokonać dopiero po powrocie pracownika z urlopu bezpłatnego. Co do zasady, zabronione jest to w czasie urlopu (art. 42 § 1 w zw. z art. 41 k.p.). Jest jednak możliwe np. w przypadku zmian warunków dokonywanych na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 5 i art. 10 tej ustawy).

Bez formalnej zmiany warunków pracy można powierzyć inną pracę niż określona w umowie o pracę na okres do trzech miesięcy w roku kalendarzowym, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika.

JAROSŁAW ŻAROWSKI

Autor jest specjalistą z zakresu spraw samorządowych i oświatowych

PODSTAWY PRAWNE

● art. 5 i 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844; ost. zm. Dz.U. z 2008 r. nr 237, poz. 1654)

● art. 26 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 596; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1072)

● art. 24–25 i art. 28 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 595; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1072)

● art. 23a ust. 1, art. 24b i art. 24c ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 594; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1072)

● art. 41 i 42, art. 52, art. 63, art. 74, art. 81 § 1, art. 100, art. 174 i art. 1741 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1662)

Polecamy serwis: Pracownicy