Dostęp do informacji publicznej – poradnik

Czym jest informacja publiczna?

Definicja ustawowa przedstawia informację publiczną jako „każdą informacja o sprawach publicznych”. Ze względu na charakter tej definicji uznawany za błąd ignotum per ignotus (wyjaśnienie nieznanego przez nieznane), ustawodawca posługuje się dość obszernym wyliczeniem, które nie ma jednak charakteru zamkniętego. Pogląd panujący zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie nakazuje interpretować tę definicję możliwie jak najbardziej szeroko. W związku z powyższym informacja interpretowana jest jako utrwalona w dowolny sposób wiedza na temat jakiegoś faktu, który powinien odzwierciedlać rzeczywistość. Sprawę publiczną idąc za Konstytucją definiuje się natomiast jako działalność organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych, która może być przedmiotem informacji publicznej w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Kto może uzyskać informację publiczną? Kto może ją wydać?

Informację publiczną uzyskać może każdy, czyli zarówno osoba fizyczna,  prawna, jak i jednostka nieposiadająca osobowości prawnej. Prawo do informacji publicznej przyznano również podmiotom zagranicznym, cudzoziemcom, bezpaństwowcom i osobom prawnym z siedzibą za granicą, w tym organizacjom międzynarodowym (o ile są osobami prawnymi). Uzyskanie jej przez wszystkie podmioty jest niezależne od tego, czy mają one w tym interes prawny czy faktyczny – organ udzielając informacji publicznej ma zakaz żądania jego wykazania.

Informację publiczną obowiązek udostępnić mają organy wykonujące zadania publiczne. Ustawodawca ponownie posługuje się tutaj wyliczeniem, wskazując organy władzy publicznej, organy samorządów gospodarczych i zawodowych, organy reprezentujące Skarb Państwa, podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego, podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów, a także partie polityczne oraz organizacje związkowe i organizacje pracodawców

Jakie informacje podlegają udostępnieniu?

Ustawa wyszczególnia pięć najistotniejszych obszarów tematycznych, w ramach których składać można zapytania o udostępnienie informacji publicznej. Są to wnioski dotyczące polityki wewnętrznej i zagranicznej – definiowanej jako polityka administracyjna, tj. praktyczna i rzeczywista działalność organów władzy i administracji publicznej w zakresie kształtowania oraz wykonawstwa określonych zadań na rzecz państwa i jego obywateli, podmiotów reprezentujących zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa, podmiotów reprezentujących państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego, podmiotów reprezentujących inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego i ich zasad funkcjonowania, danych publicznych oraz majątku publicznym.

Wyliczenie to nie ma charakteru enumeratywnego, stanowi bardziej przykład stosowania przepisów, ukazuje najbardziej typowe kategorie zapytań, ułatwia interpretację zarówno Konstytucji RP w zakresie informacji publicznej, jak i także samej ustawy. Organ nie udzielając informacji publicznej nie może powołać się na fakt, iż informacja nie jest wymieniona w tym katalogu. Wprowadzenie go pozwala na uniknięcie każdorazowego badania przez organ zobowiązany do udzielenia informacji, czy wniosek o udostępnienie jej odnosi się w istocie do informacji publicznej.

Jakie informacje nie podlegają udostępnianiu?

Konstytucyjne prawo do dostępu do informacji publicznej nie ma charakteru absolutnego. Jak wszystkie prawa nadane przez Konstytucję ograniczone może być wprowadzone jedynie drogą ustawy i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku prawnego, bądź też dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.

Ustawa o dostępie do informacji publicznej wskazuje przesłanki ograniczenia. W jej brzmieniu są to ograniczenia w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych, także te wynikające z prawa do prywatności osoby fizycznej, tajemnic przedsiębiorcy, w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o przymusowej restrukturyzacji. Ograniczenia te nie mogą jednak ograniczać dostępu do informacji o sprawach rozstrzyganych w postępowaniu przed organami państwa, w szczególności w postępowaniu administracyjnym, karnym lub cywilnym, ze względu na ochronę interesu strony, jeżeli postępowanie dotyczy władz publicznych lub innych podmiotów wykonujących zadania publiczne albo osób pełniących funkcje publiczne - w zakresie tych zadań lub funkcji. Zainteresowany dostępem do informacji publicznej, bez względu na jego własny prywatny interes w jej uzyskaniu, zobowiązany jest wobec tego poddać się rygorom wynikającym z istniejących ograniczeń.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Na gruncie ustawy o ochronie informacji niejawnych informacjami niejawnymi są takie, których nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby lub mogłoby spowodować szkody dla Rzeczypospolitej Polskiej albo byłoby z punktu widzenia jej interesów niekorzystne, także w trakcie ich opracowywania oraz niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania. Są to informacje posiadające klauzulę „ściśle tajne”, „tajne”, „poufne” oraz „zastrzeżone”. Uzyskanie dostępu do takich informacji możliwe jest tylko przez osobę dającą rękojmię zachowania tajemnicy (u której występuje zdolność do spełnienia ustawowych wymogów dla zapewnienia ochrony informacji niejawnych przed ich nieuprawnionym ujawnieniem) i tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku, lub w przypadku wykonywania czynności zleconych. Postanowienia te stanowią wyjątek od zasady dostępu do informacji.

W jaki sposób informacja publiczna jest udostępniania?

Prawo do informacji publicznej przejawia się na kilka różnych sposobów. Są to uprawnienia do uzyskania informacji publicznej, także odpowiednio przetworzonej, wgląd do dokumentów urzędowych oraz dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.

Prawo dostępu do posiedzeń oznacza wgląd w toczące się posiedzenia organów takich jak Sejm i Senat, rada gminy, rada powiatu i sejmik województwa, a w przypadku samorządowych jednostek pomocniczych: zebranie wiejskie, rada dzielnicy i rada osiedla. Wyraża się ono w możliwości wstępu na posiedzenia organów, jak i wglądu w udostępnione materiały, w tym audiowizualne i teleinformatyczne, dokumentujące te posiedzenia.

Kolejną formą dostępu do informacji publicznej stanowi możliwość zapoznania się z dokumentami urzędowymi, przy czym dokumenty te należy interpretować jako wszystkie dokumenty zawierające treść oświadczenia woli lub wiedzy, utrwaloną i podpisaną w dowolnej formie przez funkcjonariusza publicznego w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego w zakresie jego kompetencji, skierowaną do innego podmiotu lub złożoną do akt sprawy. Wgląd do dokumentów pochodzących od osób prywatnych nie jest możliwy. Gdy dokument prywatny zawiera informację publiczną, udostępnieniu podlega ta informacja, nie zaś cały dokument.

Informacja publiczna podlegać może także upublicznieniu. Może to nastąpić za pomocą Biuletynu Informacji Publicznej, Centralnego Repozytorium Informacji Publicznej, a ponadto informacja ta może być wyłożona, wyświetlona lub wywieszona w miejscach ogólnie dostępnych. Informacje mogą zostać udostępnione na wniosek. Dotyczy to jednak jedynie tych, które nie zostały opublikowane z pomocą BIPu lub repozytorium. Wniosek co do zasady powinien być pisemny. Wyjątkiem jest sytuacja, w której udzielenie informacji nie wymaga wyszukiwania, wtedy dopuszczalna jest forma ustna. We wniosku można umieścić oczekiwaną formę udostępnienia informacji – pisemną, elektroniczną czy też na powszechnie używanym nośniku. Wnioski można składać osobiście, za pośrednictwem operatora pocztowego, także drogą elektroniczną, na skrzynkę podawczą dysponującego informacją.

Od momentu złożenia wniosku podmiot zobowiązany do odpowiedzi, tj. ma termin 14 dni na udzielenie informacji. W sytuacji gdy dotrzymanie go jest niemożliwe, powiadamia w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku. Nieudzielanie odpowiedzi przez zobowiązanego podlega sankcji w formie grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Opłaty związane z uzyskaniem informacji publicznej

Co do zasady dostęp do informacji publicznej jest bezpłatny. Wyjątek stanowi możliwość pobrania od wnioskodawcy opłaty odpowiadającej dodatkowym kosztom poniesionym przez organ zobowiązany do udostępnienia informacji, a związanej ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji. Dotyczy to jedynie informacji udzielanych na wniosek.

Na podmiocie udostępniającym informację publiczną ciąży obowiązek powiadomienia wnioskodawcy o wysokości opłaty w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Daje to wnioskodawcy możliwość samodzielnego podjęcia decyzji o pokryciu kosztów udostępnianych informacji. Wnioskodawca może w tej sytuacji zrezygnować ze wskazanego we wniosku sposobu lub formy udostępnienia informacji, poprzestając na sposobie, z którym nie wiążą się żadne opłaty lub opłata jest znacznie niższa. Jest to gwarancja realizacji prawa do informacji publicznej. Pozwala ona unikać sytuacji, w której wysokość kosztów udostępnienia informacji stanowiłaby wyłączną i bezpośrednią przeszkodę w dostępie do określonych informacji publicznych.

Bezczynność wnioskodawcy w okresie 14 dni od powiadomienia o kosztach prowadzi do udostępnienia informacji w sposób i w formie wskazanych w pierwotnym wniosku i będzie wiązać się z koniecznością opłacenia przez wnioskodawcę kosztów określonych we wcześniejszym powiadomieniu.

Odmowa udostępnienia informacji publicznej

Odmowa udostępnienia informacji publicznej oraz umorzenie postępowania o udostępnienie informacji, gdy chodzi o informację publiczną w rozumieniu ustawy, następuje w drodze decyzji administracyjnej. Do jej wydania stosuje się przepisy Kodeksu Postępowania Administracyjnego, z tą różnicą, iż termin na rozpatrzenie wniesionego odwołania to 14 dni, a w uzasadnieniu zawrzeć należy informacje takie jak imiona, nazwiska i funkcje osób, które zajęły stanowisko w toku postępowania oraz oznaczenie osób fizycznych i przedsiębiorców, ze względu na których wydano decyzje o odmowie udostępnienia informacji. W sytuacji, gdy podmiotem wydającym decyzję jest minister lub samorządowe kolegium odwoławcze, a także podmiot niebędący organem władzy publicznej, działający samodzielnie lub umiejscowiony na najwyższym szczeblu w danej strukturze organizacyjnej wnioskodawcy nie przysługuje odwołanie, a jedynie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.