Specustawa: wyjaśnienia ekspertów Związku Powiatów Polskich

1. W jakim języku należy wydawać obywatelom Ukrainy decyzje administracyjne?

Co do zasady w języku polskim.

Zgodnie z art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, język polski jest językiem urzędowym organów jednostek samorządu terytorialnego i podległych im instytucji w zakresie, w jakim wykonują zadania publiczne.

Zgodnie z art. 5 przywołanej ustawy podmioty wykonujące zadania publiczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonują wszelkich czynności urzędowych oraz składają oświadczenia woli w języku polskim, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Przepis ten stosuje się odpowiednio do oświadczeń woli, podań i innych pism składanych organom, o których mowa w art. 4.

W specustawie jedyny wyjątek dotyczący możliwości stosowania w kontaktach urzędowych innego języka (obok języka polskiego) zawarto w art. 4 ust. 19 i dotyczy on wzoru wniosku o nadanie numeru PESEL oraz wydruku potwierdzenia utworzenia profilu zaufanego.

Powyższe nie wyklucza wprowadzenia przez daną jednostkę samorządu terytorialnego ułatwień w postaci zapewnienia tłumaczeń wzorów wniosków czy zapewnienia pomocy tłumaczy.

Nie wykluczone również, że pomocniczo takie wzory zostaną opracowane przez poszczególne ministerstwa albo że stan prawny w tym zakresie ulegnie zmianie.

2. Wśród Ukraińców, którzy przybyli do Polski są osoby, które wybuch wojny zastał na wakacjach i przyleciały do Polski np. z Egiptu. Co w takiej sytuacji?

Co do zasady specustawa dotyczy osób, których pobyt uznaje się za legalny (tj. osób, które przybyły na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi) i dla tej kategorii osób jest dedykowana zdecydowana większość rozwiązań i ułatwień przewidzianych w specustawie.

W odniesieniu do pozostałych osób zastosowanie ma DECYZJA WYKONAWCZA RADY (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem ochrony czasowej.

W decyzji wskazano, że cyt. „Państwa członkowskie mogą również rozszerzyć tymczasową ochronę na dodatkowe kategorie wysiedleńców poza tymi, do których stosuje się niniejszą decyzję, w przypadku gdy dane osoby są wysiedleńcami z tych samych powodów i z tego samego państwa lub regionu, o których mowa w niniejszej decyzji. W takim przypadku państwa członkowskie powinny niezwłocznie powiadomić o tym fakcie Radę i Komisję. W tym kontekście należy zachęcić państwa członkowskie, by rozważyły rozszerzenie tymczasowej ochrony na osoby, które uciekły z Ukrainy niedługo przed dniem 24 lutego 2022 r. w związku z eskalacją napięcia lub które znalazły się na terytorium Unii (np. na wakacjach lub z powodów zawodowych) tuż przed tą datą i w wyniku konfliktu zbrojnego nie mogą powrócić do Ukrainy.”. Innym słowy osoby, o których mowa w pytaniu mogą starać się o przyznanie ochrony na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zachęcam do zapoznania się z decyzją.

Dla porządku dodam, że niektóre rozwiązania przewidziane w ustawie są dedykowane szerzej niż tylko do osób, o których mowa była na wstępie. Przykładem są przepisy ułatwiające dostęp do rynku pracy, gdzie wprost wskazano, że obejmuje ona zarówno osoby, których pobyt uznaje się za legalny w rozumieniu przepisów specustawy jak również do osób, które przebywają legalnie na terytorium RP na podstawie innego tytułu.

3. Co w sytuacji mieszanych rodzin np. matka i dzieci są Ukraińcami, ojciec jest Gruzinem?

Zgodnie z art. 1 ust. 2 specustawy ilekroć w ustawie jest mowa a obywatelu Ukrainy, rozumie się przez to także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybył on na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zatem w opisanym przypadku, jeżeli osoby pozostają w związku małżeńskim z obywatelem Ukrainy, stosuje się do niej wszystkie przepisy zawarte w specustawie. Uwaga – we wskazanym przepisie nie ma wymogu alby małżonek posiadający obywatelstwo ukraińskie przebywał na terytorium RP, żeby jego współmałżonek (nieposiadający obywatelstwa) mógł skorzystać z uprawnień wynikających ze specustawy.

W przypadku pozostawania w związku nieformalnym – patrz odpowiedź na pytanie 2.

4. Czy wymagany jest meldunek obywatela Ukrainy/jego współmałżonka, których pobyt uznaje się za legalny na podstawie przepisów specustawy aby nadać numer PESEL?

Meldunek nie jest wymagany. Byłby to absurdalny wymóg, biorąc pod uwagę masowość zjawiska oraz fakt, że osoby te są obecnie kwaterowane w miejscach czasowego pobytu.

5. Jakie działania należy podjąć wobec osób starszych, emerytów i rencistów, które na terenie Ukrainy otrzymywały rentę i emeryturę?

Specustawa nie przewiduje w żadnym zakresie przejęcia obowiązków w zakresie wypłaty świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W przypadku starania się przez te osoby np. o świadczenia z pomocy społecznej, na potrzeby ustalenia kryterium dochodowego należałoby ustalić, czy świadczenie to jest nadal wypłacane (np. na rachunek bankowy, którym nadal dysponuje ubiegający się o świadczenie) czy też można przyjąć, że mamy do czynienia z utratą dochodu w rozumieniu art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej.

Należy przy tym zaznaczyć, że zgodnie z art. 29 ust. 1 specustawy obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 i który został wpisany do rejestru PESEL, mogą być przyznawane świadczenia pieniężne i niepieniężne, na zasadach i w trybie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Jedyna różnica w stosunku do obywateli Polskich jest taka, że zgodnie z art. 29 ust. 2 i 3 specustawy osoba ubiegająca się o świadczenia z pomocy społecznej składa oświadczenie o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej, a w postępowaniu, nie przeprowadza się rodzinnego wywiadu środowiskowego, chyba że powstaną wątpliwości co do treści oświadczenia.

Przepisy odpowiednio stosuje się do małżonka obywatela Ukrainy – patrz odpowiedź na pytanie 3.

6. Czy osoba, której pobyt na terenie RP uznaje się za legalny na podstawie przepisów specustawy może starać się o miejsce w DPS i kto za to zapłaci?

Taka osoba może starać się o miejsce w DPS, na podstawie art. 29 specustawy. Pobyt w domu pomocy społecznej jest świadczeniem niepieniężnym z pomocy społecznej i w tym zakresie organ winien prowadzić postępowanie – w przypadku złożenia takiego wniosku – na analogicznych zasadach jak w stosunku do obywatela Polskiego. Jest to zadanie własne gminy. Należy przy tym zaznaczyć, że strona samorządowa w trakcie prac nad nowelizacją apelowała aby pobyt w DPS oraz koszty sprawienia pogrzebu były finansowane jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, na co strona rządowa nie przystała. W trakcie prac legislacyjnych Sekretarz Stanu w MRiPS Stanisław Szwed przekazał informację, że ewentualne finansowanie pobytu w DPS być może zostanie przewidziane w programie PFRON, o którym mowa w art. 34 specustawy. W specustawie zawarto również art. 113, zgodnie z którym, z budżetu państwa mogą być udzielane właściwym jednostkom samorządu terytorialnego dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań związanych z pomocą obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. W przypadku dofinansowania zadań własnych bieżących i inwestycyjnych kwota dotacji może stanowić więcej niż 80% kosztów realizacji zadania.

7. Czy za osoby, które przebywają w remizie OSP, jednostka OSP może zwrócić się o środki z art. 13 specustawy?

Co do zasady rozwiązania przewidziane w art. 13 są dedykowane osobom i podmiotom prywatnym organizującym indywidualnie pomoc w zakwaterowaniu.

Miejsca oferowane przez takie podmioty jak Ochotnicze Staże Pożarne z reguły są zgłaszane do wojewodów celem zorganizowania w nich zakwaterowania i wyżywienia bezpośrednio przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla powiatowego. Takie przypadki miały miejsce m.in. w województwie małopolskim w przypadku poleceń wydawanych zarządom powiatów.

Zatem jeżeli miejsca zakwaterowania zostały zgłoszone do wojewody i na podstawie tego zgłoszenia wojewoda wydał polecenie organowi jednostki samorządu terytorialnego do organizacji w tym miejscu zakwaterowania i wyżywienia, a następnie w oparciu o to polecenie zostało zawarte porozumienie w sprawie zasad finansowania tych miejsc, to nie ma podstaw do przekazania OSP świadczenia na podstawie art. 13 specustawy.

Przyjęcie innej interpretacji spowodowałoby, że ta sama pomoc byłaby podwójnie finansowana.

Przed wejściem w życie specustawy wspomniane polecenia były wydawane na podstawie art. 25 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, a po wejściu w życie ustawy mogą być wydawane na podstawie art. 12 ust. 10 specustawy albo w oparciu o art. 7a ustawy o zarzadzaniu kryzysowym.

8. Czy gminy dostaną środki na obsługę wypłaty świadczenia pieniężnego w związku z zakwaterowaniem i wyżywieniem obywateli Ukrainy?

W ustawie nie przewidziano środków na obsługę zadania, pomimo że taki wniosek był zgłaszany przez stronę samorządową zarówno na etapie prac przed parlamentarnych jak i w trakcie prac w Sejmie i Senacie (strona samorządowa wnioskowała o przyznanie 2 proc. środków na obsługę tego zadania).

Brak takiego zapisu nie wyłącza dochodzenia przez gminę dotacji na pokrycie kosztów obsługi zadania na podstawie art. 49 ust. 6 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Przypomnieć w tym miejscu warto, że zgodnie z art. 49 ust. 5 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dotacje celowe na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej powinny być przekazywane w sposób umożliwiający pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań.

9. Czy samorządy mają obowiązek ewidencjonowania osobnego zużycia mediów, jeżeli obiekt publiczny przeznaczony do zakwaterowania jest wykorzystywany do różnych innych celów?

Specustawa nie określa zasad rozliczenia dotacji przekazywanej samorządom na zapewnienie zakwaterowania w obiektach publicznych.

Kwestie te są szczegółowo regulowane w porozumieniach zawieranych na podstawie art. 150 ustawy o finansach publicznych pomiędzy wojewodami a jednostkami samorządu terytorialnego w związku z wydanymi przez wojewodów poleceniami.

Analiza dotychczas zawartych/proponowanych porozumień pokazuje, że nie ma jednolitego modelu przyjętego w całej Polsce.

10. Czy świadczenie z art. 13 specustawy jest kierowane do osoby zakwaterowanej czy osoby kwaterującej?

Świadczenia pieniężne z art. 13 są kierowane do osób/podmiotów zapewniających zakwaterowanie i wyżywienie.

11. Czy rozporządzenie wykonawcze będzie określało wzór umowy na przyznanie świadczenia, o którym mowa w art. 13 specustawy?

W specustawie ostateczne zrezygnowano z zawierania umów z osobami zapewniającymi zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy. Takie rozwiązanie było przewidziane w projekcie ustawy, jaki wpłynął do Sejmu. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym świadczenie jest wypłacane na wniosek, a wypłata świadczenia stanowi czynność materialno-techniczną.

12. Kto w gminie ma zająć się obsługą wypłaty świadczeń, o których mowa w art. 13 specustawy?

Sama ustawa tego wprost nie przesądza.

W rozporządzeniu Rady Ministrów z 15 marca 2022 r. w sprawie maksymalnej wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz warunków przyznawania tego świadczenia i przedłużania jego wypłaty z §3 ust. 2 można wysnuć wniosek, że wniosek ma być złożony do urzędu gminy, a z ust. 3, że weryfikacji warunków zakwaterowania i wyżywienia mają dokonywać pracownicy urzędów gminy.

Z uwagi na fakt, że takie zapisy ograniczają elastyczność samorządów, na posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, które odbyło się 15 marca 2022 r. w godzinach popołudniowych, strona rządowa zobowiązała się do wprowadzenia szybkiej zmiany legislacyjnej, tak aby umożliwić realizację tego świadczenia przez inne gminne jednostki organizacyjne.

13. W jaki sposób organ ma odmówić przyznania świadczenia pieniężnego, o którym mowa w art. 13 specustawy?

Specustawa nie określa formy załatwienia sprawy, podobnie brakuje stosownego przepisu w samym rozporządzeniu wykonawczym do ustawy, który wskazywałby na załatwienie sprawy w formie decyzji administracyjnej. W związku z powyższym w ocenie eksperta ZPP ewentualną odmowę przyznania świadczenia należałoby kwalifikować do kategorii innych aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, o których mowa w art. 3 §2 pkt 4 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Takie akty podlegają kontroli sądowo-administracyjnej, z tego względu przy odmowie należy odpowiednio uzasadnić odmowę przyznania świadczenia.

14. W jaki sposób urzędnik ma weryfikować warunki lokalowe, jeżeli wnioskujący o świadczenie może odmówić wpuszczenia go do lokalu?

Zgodnie z §3 ust. 2 gmina może uzależnić przyznanie lub wypłatę świadczenia od weryfikacji warunków zakwaterowania i wyżywienia. W ocenie eksperta ZPP dobór środków należy tutaj do gminy, a sam przepis nie wyłącza możliwości przeprowadzania wizytacji miejsca zakwaterowania. Jeżeli wnioskujący o świadczenie odmówi udostępnienia lokalu w celu weryfikacji warunków, w ocenie eksperta będzie to wystarczająca podstawa do odmowy przyznania świadczenia.

Można tutaj przez analogię odwołać się do praktyki stosowanej na gruncie ustawy o pomocy społecznej i orzecznictwa sądów administracyjnych, gdzie przyjmuje się, że odmowa wpuszczenia pracownika socjalnego do miejsca zamieszkania (domu) jest wystarczającą oznaką braku chęci współpracy z organami pomocowymi, a w konsekwencji podstawą do odmowy przyznania świadczenia (tak przykładowo wyrok WSA w Poznaniu z 5 września 2013 r. sygn. IV SA/Po 502/13 CBOSA).

15. Czy zasadne jest występowanie o pieczę zastępczą w przypadku kiedy rodzice dzieci żyją i przebywają na terenie Ukrainy, czy wystarczy tylko opiekun tymczasowy?

Instytucja opiekuna tymczasowego jest alternatywą dla pieczy zastępczej, a należy założyć, że w zdecydowanej większości dzieci przybywają do Polski bez rodziców, są pod opieką faktyczną innych krewnych, zatem w pierwszej kolejności należy wykorzystać ustanowienie dla dziecka opiekuna tymczasowego.

16. Czy babcia, która wjechała na teren Polski z wnukami (rodzicie pozostali na Ukrainie) musi zostać ustanowiona opiekunem tymczasowym wnuków czy może należy traktować ją jako opiekuna faktycznego?

W interesie babci i wnuków będących pod jej opieką jest wystąpienie o ustanowienie jej opiekunem tymczasowym. Instytucja opiekuna tymczasowego jest zbliżona do instytucji opiekuna prawnego, a z perspektywy uprawnień przyznawanych w specustawie uzyskanie statusu opiekuna tymczasowego otwiera drogę do uzyskania świadczeń, również tych obsługiwanych przez inne niż samorządy instytucje, a które mogą poprawić sytuację finansową osób zainteresowanych.

Przykładowo: zgodnie z art. 26 ust. 4 w zw. z ust. 1 pkt 2 o świadczenie wychowawcze na dziecko będzie mógł się ubiegać również opiekun tymczasowy. Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci przyznaje co prawda prawo do ubiegania się o świadczenie opiekunowi faktycznemu ale tylko w sytuacji jeżeli wystąpił on z wnioskiem do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka.

17. Czy jeśli dziecko ukraińskie nie zostało umieszczone w pieczy zastępczej, to czy opiekun tymczasowy (np. ustanowiony z grona krewnych dziecka) jest zobowiązany do sprawowania osobistej pieczy nad ukraińskim dzieckiem (innymi słowy, czy takie dziecko powinno przebywać w jego miejscu zamieszkania)?

Zgodnie z art. 25 ust. 1 opiekun tymczasowy ma sprawować pieczę nad osobą małoletniego. Nie ma wprost określonego wymogu wspólnego zamieszkiwania ale należy założyć, że zasadą powinno być przebywanie w tym samym miejscu opiekuna tymczasowego dziecka, oczywiście przy uwzględnieniu różnych sytuacji życiowych np. związanych z koniecznością umieszczenia dziecka w placówce zapewniającej całodobowe utrzymanie czy innych stanów faktycznych, w których z obiektywnych okoliczności wynika, że fakt braku wspólnego zamieszkiwania opiekuna tymczasowego i małoletniego nie narusza dobra dziecka. Wydaje się, że trzeba tutaj zapewnić pewną elastyczność.

Przykład: W jednej z gmin duża rodzina ukraińska otrzymała tymczasowe zakwaterowanie w prywatnym domu (dorosły opiekun z dziećmi własnymi oraz swojego rodzeństwa). Z uwagi na ograniczone możliwości, miejsce noclegowe dla 17-latki zostało zapewnione w innej lokalizacji (zweryfikowanej przez gminę). Cała rodzina w ciągu dnia przebywa razem. Opiekunem tymczasowym będzie ciotka 17-latki pomimo braku zakwaterowania pod wspólnym adresem.

18. Czy opiekun ma przejąć utrzymanie małoletniego?

Taki obowiązek wprost nie jest wskazany w specustawie, należy jednak zauważyć, że opiekun tymczasowy ma sprawować pieczę nad dzieckiem (zatem powinien zadbać o to aby dziecko było zabezpieczone pod względem bytowym) i w związku z tym będzie mógł starać się o różne świadczenia o charakterze socjalnym (w tym świadczenie 500+) na dzieci będące pod jego opieką.

Ponadto w wielu przypadkach opiekunami małoletnimi będą osoby, na których również spoczywa obowiązek alimentacyjny (np. dziadkowie/dorosłe rodzeństwo dziecka) oraz osoby, które mają stały kontakt z rodzicami dziecka, na których obowiązek dostarczenia środków utrzymania nadal ciąży.

19. W art. 25 ust. 2 specustawy jest zapis „opiekun tymczasowy powinien uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego”. Czy z uwagi na słowo powinien, zezwolenie Sądu nie jest konieczne? Co z osobami, które takiego zezwolenia nie będą miały? Czy mogą wypowiadać się w sprawach dotyczących dziecka lub zarządzać majątkiem dziecka?

Zezwolenie sądu we wskazanych sprawach jest konieczne. Art. 25 ust. 2 specustawy jest wprost wzorowany na obowiązującym od 1965 r. art. 156 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.

Na tle tego przepisu wykształciło się bogate orzecznictwo oraz poglądy doktryny co do rozumienia pojęcia „ważniejszych spraw” oraz skutków braku zgody sądu opiekuńczego w zależności od kategorii sprawy, których brak zgody dotyczył.

Zatem w przypadku omawianej regulacji nie mamy tak naprawdę do czynienia z zupełnie nowymi rozwiązaniami prawnymi.

20. Czy osoba wskazana na kandydata opiekuna tymczasowego winna posiadać znajomość języka ukraińskiego?

W specustawie nie ma takiego wymogu.

21. Co wówczas, gdy polska rodzina przyjęła pod swój dach dzieci z Ukrainy (bez opieki osób dorosłych)? Czy rodzina zastępcza czy opiekun tymczasowy? W sytuacji gdyby okazało się, że jednak piecza zastępcza, to czy rodzina musi przechodzić pełną kwalifikację?

Jeżeli polska rodzina byłaby zainteresowana pełnieniem funkcji opiekunów tymczasowych to art. 25 specustawy to dopuszcza, o ile osoby te będą dawać rękojmie należytego wykonywania obowiązków opiekuna. Ostateczną decyzję w tej sprawie podejmuje sąd.

W przypadku pieczy zastępczej osoby te co do zasady powinny przejść postępowanie kwalifikacyjne do pełnienia funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej. Tutaj dla porządku tylko dodam, że zgodnie z art. 112(5) §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jeżeli jest to uzasadnione dobrem dziecka sąd może tymczasowo, nie dłużej jednak niż na 6 miesięcy, powierzyć pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom albo osobie niepozostającej w związku małżeńskim, którzy nie są wstępnymi albo rodzeństwem dziecka, niespełniającym warunku niezbędnych szkoleń, określonego w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, dotyczących rodzin zastępczych. Przepis ten umożliwia tymczasowe powierzenie pieczy osobom niespełniającym warunków do pełnienia funkcji rodziców zastępczych.

22. Czy opiekunem tymczasowym dla dziecka można ustanowić pracownika socjalnego zatrudnionego w OPS?

Co do zasady nie ma przeszkód prawnych, o ile osoba ta będzie dawała rękojmię należytego wykonywania obowiązków opiekuna i wyrazi na to zgodę. Niemniej jednak należy mieć świadomość, że ponieważ instytucja opieki tymczasowej jest alternatywą dla pieczy zastępczej, należy mieć świadomość, że na opiekunie tymczasowym będzie spoczywał obowiązek zapewnienia faktycznej opieki nad dzieckiem (w tym zadbania o zapewnienie dziecku odpowiednich warunków bytowych).

Ponieważ nie wiadomo, jak długo będzie trwał konflikt zbrojny w Ukrainie, zalecałabym szukanie kandydatów na opiekunów tymczasowych wśród osób, które w dłuższej perspektywie czasowej będą w stanie zapewnić dziecku w miarę stabilne środowisko, w którym dziecko będzie mogło funkcjonować i rozwijać się.

23. Czy pracownik OPS może odmówić zgody na ustanowienie go opiekunem tymczasowym?

Oczywiście tak. W specustawie wprost wskazano na wymóg przedłożenia pisemnej zgody kandydata, należy założyć, że taka zgoda powinna być dobrowolna. W mojej ocenie pracodawca nie może wydać pracownikowi polecenia pełnienia roli opiekuna tymczasowego. Biorąc pod uwagę to, jaką rolę ma pełnić opiekun tymczasowy, w mojej ocenie takie polecenie nie mogłoby być traktowane w kategorii polecenia służbowego.

24. Co w sytuacji, gdy jednostka organizacyjna pomocy społecznej nie będzie w stanie wskazać kandydata na opiekuna tymczasowego w ciągu 48 godzin? Jakie są konsekwencje niezrealizowania tego obowiązku, w tym zwłaszcza w sytuacji, gdy informację o konieczności wskazania kandydata ośrodek pomocy społecznej otrzyma w piątek (w soboty i niedziele - z reguły OPS-y nie pracują)?

Odnośnie organizacji pracy – mając świadomość istnienia wskazanego obowiązku kierownik jednostki odpowiedzialny za wskazywanie kandydatów na opiekunów tymczasowych powinien określić zasady przyjmowania wniosków sądu w godzinach popołudniowych oraz w dni wolne od pracy (np. dyżury pracowników). Po drugie warto wcześniej zrobić rozeznanie w społeczności lokalnej i poszukać potencjalnych kandydatów do pełnienia roli opiekunów tymczasowych, co poza umożliwieniem szybkiego zareagowania na wniosek sądu pozwoli ograniczyć przypadki wskazywania jako kandydatów przypadkowych osób.

Termin 48-godzin w mojej ocenie jest terminem instrukcyjnym. Krótki termin wynika z tego, że sąd ma co do zasady 3 dni na ustanowienie dla dziecka opiekuna tymczasowego. Jednostka oczywiście powinna dążyć do tego, by tego terminu dotrzymać.

Specustawa nie określa wprost sankcji za niewskazanie w terminie kandydata na opiekuna tymczasowego. Natomiast nie może to stanowić przyzwolenia na odstąpienie w ogóle od realizacji tego zadania. Szybkie ustanowienie opiekuna tymczasowego leży w interesie małoletniego. Zaniechanie realizacji zadania publicznego w tym przypadku potencjalnie wypełnia dyspozycję art. 231 §1 k.k. (funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub niedopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3).

25. Co w sytuacji, gdy nie zostanie wskazana przez sąd lub jednostkę organizacyjną osoba, która będzie mogła pełnić funkcję opiekuna tymczasowego?

W przypadku wyczerpania możliwości ustanowienia dla dziecka opiekuna tymczasowego (np. w przypadku trudności w znalezieniu opiekuna dla dziecka z głęboką niepełnosprawnością) sąd opiekuńczy zawsze może zdecydować o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej.

26. Czy kandydatem na tymczasowego opiekuna może być przeszkolony kandydat na rodziców zastępczych?

Tak. Ustawa nie stawia wobec opiekunów tymczasowych tak wysokich wymogów jak wobec kandydatów na rodziców zastępczych, niemniej jednak przeszkolonych kandydatów na rodziców zastępczych z pewnością można uznać za osoby, które z dużym prawdopodobieństwem dają rękojmię należytego wykonywania obowiązków opiekuna.

27. Czy w przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej występuje o ustanowienie opiekuna tymczasowego, jednocześnie musi wskazać kandydata z podaniem jego danych osobowych?

Co do zasady tak. To OPS-y w przeważającej większości są odpowiedzialne za wskazywanie kandydatów na opiekunów tymczasowych w sytuacji, o której mowa w art. 25 ust. 6 specustawy. Nieracjonalnym byłoby przekazanie do sądu przez OPS wniosku o ustanowenie opiekuna tymczasowego dla małoletniego bez wskazania kandydata na opiekuna tymczasowego, jeżeli kolejnym ruchem sądu byłoby przesłanie do tej samej jednostki wniosku o wskazanie tego kandydata. Taka praktyka prowadziłaby do niepotrzebnego przedłużenia postępowania.

28. Czy Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało formularz wniosku o ustanowienie opiekuna tymczasowego? Czy są dostępne formularze wniosków w tłumaczeniu na język ukraiński?

Przyznaję, że nie spotkałam się ze wzorem opracowanym przez Ministerstwo. Sam wniosek jest stosunkowo prostym pismem procesowym, wzór takiego wniosku do stosowania przez wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów, marszałków województwa mogą i powinny opracować osoby wykonujące obsługę prawną w danej jednostce.

Osobiście mogę polecić wzór wniosku opracowany przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia dostępny TUTAJ. Jest on sporządzony w wersji 2-języcznej aby ułatwić Ukraińcom składanie wniosków we własnym imieniu.