Kary pieniężne w nowym Kodeksie postępowania administracyjnego

Nowelizacja kpa wprowadza rozbudowane przepisy dotyczące administracyjnych kar pieniężnych. Przepisy te przewidują również możliwość odstąpienia od wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej.

Definicja administracyjnej kary pieniężnej

Na mocy ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 roku – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r., poz. 935) [dalej także: „ustawa zmieniająca”], do Kodeksu postępowania administracyjnego zostaną wprowadzone rozbudowane przepisy dotyczące administracyjnych kar pieniężnych.

Nowelizacja wprowadza m.in. definicję administracyjnej kary pieniężnej, przez którą rozumieć należy określoną w ustawie sankcję o charakterze pieniężnym, nakładaną przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.

Ponadto, nowelizacja kpa zakłada, że w ściśle określonych przypadkach, pomimo popełnienia deliktu administracyjnego[1], organ administracji publicznej będzie mógł odstąpić od nałożenia kary pieniężnej i poprzestać na pouczeniu.

Obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary

Przepisy art. 189f kpa przewidują odstąpienie o charakterze obligatoryjnym oraz odstąpienie fakultatywne.

Jak wskazuje art. 189f § 1 kpa, obligatoryjne odstąpienie od nałożenia kary pieniężnej będzie miało miejsce, jeżeli:

1. waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszenia prawa lub
2. za to samo zachowanie prawomocną decyzją na stronę została uprzednio nałożona administracyjna kara pieniężna przez inny uprawniony organ administracji publicznej lub strona została prawomocnie ukarana za wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, lub prawomocnie skazana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna.

Pewną wątpliwość może sformułowanie wskazujące na konieczność spełnienia celów, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna. Cele kary to zagadnienie ściśle związane z odpowiedzialnością karną. Na gruncie prawa karnego wskazuje się, że „pytanie o sens posługiwania się karą (karą kryminalną), o uzasadnienie karania od wieków dzieli filozofów, etyków, teologów, a także przedstawicieli innych dziedzin nauki, w tym również reprezentantów doktryny prawa karnego. (…) Obecnie najdonioślejszą rolę odgrywają dwa typy racjonalizacji kary, a mianowicie racjonalizacja sprawiedliwościowa oraz racjonalizacja celowościowa, zwana utylitarną”.[2] W myśl racjonalizacji sprawiedliwościowej karze się sprawcę dlatego, ażeby odpłacić mu za jego zły czyn. W myśl racjonalizacji celowościowej, karze się po to, by osiągnąć w ten sposób jakiś pozytywny cel w przyszłości (zresocjalizować sprawcę lub odstraszyć innych od popełniania przestępstw).[3]

W uzasadnieniu ustawy zmieniającej wskazuje się, że celami administracyjnej kary pieniężnej są w szczególności represja, prewencja ogólna i szczególna, a niekiedy także kompensacja.

Wątpliwość może budzić, czy takie zbliżenie instytucji odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności za delikt administracyjny jest zgodne z Konstytucją RP. Jeśli bowiem stwierdzimy, że administracyjna kara pieniężna ma w jakikolwiek inny sposób, niż finansowy, oddziaływać na sprawcę, a nadto, oddziaływać także na ogół społeczeństwa (prewencja ogólna) to być należałoby się zastanowić, czy oskarżony o popełnienie takiego deliktu administracyjnego nie powinien korzystać z gwarancji, o których mowa w art. 42 Konstytucji RP, tj. np. czy nie powinno mu przysługiwać prawo do obrony (rozumianej zarówno jako możliwość podnoszenia twierdzeń i przytaczania dowodów na swoją obroną, jak i możliwość korzystania z pomocy obrońcy), prawo do rozpoznania sprawy przez niezawisły i niezależny sąd (tak, aby dopiero prawomocny wyrok pozwalał na przełamanie zasady domniemania niewinności), czy też nie powinny mu przysługiwać także inne prawa (jak te wynikające z przepisów normujących procedurę karną).

Do czasu wypowiedzenia się co do powyższej kwestii przez organ właściwy do badania zgodności przepisów rangi ustawowej z Konstytucją RP, rozważania te pozostają jednak rozważaniami czysto teoretycznymi.

Zobacz również: Prawo administracyjne

Fakultatywne odstąpienie od wymierzenia kary

W myśl zaś art. 189f § 2 kpa,  w przypadkach innych niż wymienione w § 1, jeżeli pozwoli to na spełnienie celów, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna, organ administracji publicznej, w drodze postanowienia, może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodów potwierdzających:

1) usunięcie naruszenia prawa lub

2) powiadomienie właściwych podmiotów o stwierdzonym naruszeniu prawa, określając termin i sposób powiadomienia.

Organ administracji publicznej w przypadkach, o których mowa w § 2, odstępuje od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej i poprzestaje na pouczeniu, jeżeli strona przedstawiła dowody, potwierdzające wykonanie postanowienia (odstąpienie fakultatywne).

Inne przypadki wyłączające odpowiedzialność za delikt administracyjny

Ponadto, w myśl art. 189e kpa, w przypadku gdy do naruszenia prawa doszło wskutek działania siły wyższej, strona nie podlega ukaraniu.

Jak wskazuje uzasadnienie ustawy zmieniającej, przesłanką nałożenia administracyjnej kary pieniężnej powinno być wystąpienie subiektywnego elementu zawinienia, a podmiot, który może być pociągnięty do odpowiedzialności administracyjnej, powinien mieć możliwość obrony, m.in. poprzez wykazanie, że naruszenie jest następstwem okoliczności, na które nie miał wpływu.

Za siłę wyższą uznaje się zdarzenia i okoliczności, których strona nie mogła przewidzieć lub których nie mogła przezwyciężyć.

Przesłanki wymiaru administracyjnej kary pieniężnej

Należy również pamiętać, że decydując się na nałożenie administracyjnej kary pieniężnej, organ administracji publicznej, zgodnie z art. 189d kpa, będzie zobowiązany do dokonania jej wymiaru biorąc pod uwagę:

1) wagę i okoliczności naruszenia prawa, w szczególności potrzebę ochrony życia lub zdrowia, ochrony mienia w znacznych rozmiarach lub ochrony ważnego interesu publicznego lub wyjątkowo ważnego interesu strony oraz czas trwania tego naruszenia;

2) częstotliwość niedopełniania w przeszłości obowiązku albo naruszania zakazu tego samego rodzaju co niedopełnienie obowiązku albo naruszenie zakazu, w następstwie którego ma być nałożona kara;

3) uprzednie ukaranie za to samo zachowanie za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe;

4) stopień przyczynienia się strony, na którą jest nakładana administracyjna kara pieniężna, do powstania naruszenia prawa;

5) działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu uniknięcia skutków naruszenia prawa;

6) wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła;

7) w przypadku osoby fizycznej - warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana.

Tak więc, prawidłowość decyzji nakładającej administracyjną karę pieniężną zależeć będzie m.in. od zbadania wszystkich istotnych w danej sprawie przesłanek wymiary kary. Gdyby okazało się, że decyzja nakładająca administracyjną karę pieniężną jest w powyższym zakresie wadliwa, powinna zostać po jej ewentualnym zaskarżeniu odwołaniem, uchylona lub zmieniona przez organ II instancji.