Whistleblowing – rola związków zawodowych w projektowaniu systemu przyjmowania zgłoszeń od sygnalistów

Paweł Bronisław Ludwiczak

Jaką rolę dla związków zawodowych przewidywał poprzedni projekt ustawy o sygnalistach?

W projekcie ustawy o sygnalistach z października 2021 r., był obowiązek dla pracodawcy ustalenie  po konsultacji z zakładową organizacją związkową albo z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy – jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowe regulaminu zgłoszeń wewnętrznych. Projekt przewidywał, że Regulamin zgłoszeń wewnętrznych wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Ponadto projekt zobowiązywał Pracodawcę do zapoznania pracownika z treścią regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przed dopuszczeniem go do pracy.

Jaką rolę dla związków zawodowych przewiduje obecny projekt ustawy o sygnalistach?

W projekcie ustawy dniu 12 kwietnia br.,  przewidziano, że Podmiot prawny (a więc nie tylko Pracodawca) ustala procedurę wewnętrzną, po konsultacji z zakładową organizacją związkową albo zakładowymi organizacjami związkowymi, jeżeli u podmiotu prawnego działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa, albo przedstawicielami osób świadczących pracę na rzecz podmiotu prawnego, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego podmiotu prawnego, jeżeli w tym podmiocie prawnym nie działa zakładowa organizacja związkowa. W nowym projekcie ustawy dodano, że konsultacje trwają nie krócej niż 7 dni i nie dłużej niż 14 dni od dnia przedstawienia przez podmiot prawny projektu procedury wewnętrznej. Tak jak poprzednio Procedura wewnętrzna wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania jej do wiadomości osób wykonujących pracę, w sposób przyjęty w danym podmiocie prawnym. Natomiast pojawił się obowiązek przekazania informacji o procedurze wewnętrznej wraz z rozpoczęciem rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy z osobą ubiegającą się o wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji.

Już tylko w drodze uzupełnienia wspomnę, że zgodnie z Dyrektywą o sygnalistach podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym powinny ustanowić kanały i procedury na potrzeby dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych, po konsultacji i w porozumieniu z partnerami społecznymi, jeżeli tak przewiduje prawo krajowe.

Jakie uwagi do projektu ustawy o sygnalistach zgłosiły związki zawodowe w zakresie projektowania i wdrażania systemu przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych?

NSZZ Solidarność 80 zgłosiło uwagi razem m.in. z Fundacją Batorego. W przedmiotowym zakresie NZSS Solidarność 80 zaproponowało by tryb konsultacji z ZOZ był zmieniony na uzgodnienia, argumentując, że tryb uzgodnieniowy jest uregulowany w ustawie o związkach zawodowych. Konsultacje tymczasem, jak pokazuje chociażby przykład Pracowniczych Programów Kapitałowych, są często fikcją.

NSZZ Solidarność również stoi na stanowisku, że związki zawodowe jako równorzędny partner dla pracodawców mogły by czuwać nad procedurą tworzenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, by zapewnić najlepsze praktyki i rozliczalność organizacji. Proponują więc również wprowadzenia obowiązku uzgodnienia treści regulaminu z zakładową organizacją związkową.

OPZZ stanęło na stanowisku, że związki zawodowe i społeczni inspektorzy pracy sprawują już kontrolę i nadzór nad przestrzeganiem przepisów.

Jak Pan ocenia uwagi związków zawodowych do projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa?

Jestem wielkim zwolenników konsultacji równych rozwiązań z pracownikami. Uważam, że ewentualne symulowanie konsultacji szkodzi tylko danemu podmiotowi.

Jednocześnie jestem przeciwnikiem obligatoryjnych uzgodnień ze związkami zawodowymi. Dlaczego?

1. Po pierwsze to podmioty prawne i ich najwyższe kierownictwo odpowiada za wdrożenie i utrzymanie skutecznych i efektywnych systemów przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych, a nie związki zawodowe.
2. Po drugie uzgodnienia wydłużyły by proces, a okres vacatio legis i czas na wdrożenie będzie krótki.
3. Po trzecie stronie związkowej bardzo często brakuje wiedzy i doświadczenia w przedmiotowej sprawie. A nawet moim kolegom i koleżankom prawnikom zdarza się powtarzać różne mity na temat sygnalistów.
4. Po czwarte zgodnie  ustawą do zakresu działania zakładowych organizacji związkowych  należy sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. A to tylko bardzo mały wycinek spraw objętych systemami Zarządzania Zgodnością (Compliance) czy Whistleblowing`u (przyjmowania zgłoszeń od Sygnalistów).

Jakie uwagi do projektu ustawy o sygnalistach zgłosiły organizacje pracodawców w zakresie projektowania i wdrażania systemu przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych?

Związek Pracodawców Business Centre Club stoi na stanowisku, że obowiązek konsultacji regulaminu zgłoszeń wewnętrznych z zakładową organizacją związkową powinien być usunięty z ustawy. W przypadku nie usunięcia ww. obowiązku konsultacji treści regulaminu, BCC zaproponował aby konsultacje regulaminu zgłoszeń wewnętrznych z zakładową organizacją związkową nie miały wiążącego charakteru dla podmiotu i by mógł on wprowadzić regulamin  zgłoszeń o treści sprzecznej z propozycją związków zawodowych.  Po drugie BCC zaproponował by podmiot ustalał maksymalny termin przeprowadzenia konsultacji aby związki zawodowe nie przedłużały procedury. Po trzecie BBC zaproponował, że jeżeli pracodawca nie był zobowiązany do konsultowania treści regulaminu zgłoszeń wewnętrznych jeśli wprowadził go przed wejściem w życie ustawy, pod warunkiem, że wejście w życie ustawy nie wiąże się z koniecznością wprowadzania do regulaminu jakichkolwiek zmian.

Konfederacja Lewiatan postulowała by konsultacje regulaminu ze związkami zawodowymi trwały nie dłużej niż 14 dni od dnia przedstawienia organizacjom związkowym projektu regulaminu zgłoszeń wewnętrznych.

Pracodawcy RP postulowali by dopisać, że razie nieuzgodnienia treści regulaminu zgłoszeń wewnętrznych z zakładową organizacją związkową, w wyznaczonym przez podmiot terminie, nie krótszym niż 7 dni, regulamin zgłoszeń wewnętrznych ustalał samodzielnie podmiot.

Zważywszy jak trudne bywają uzgodnienia czy konsultacje ze związkami zawodowymi, zwłaszcza jeżeli funkcjonuje ich kilka lub kilkanaście w danym podmiocie uznaję obawy organizacji pracodawców za zasadne.

Paweł Bronisław Ludwiczak